Ekonomi biliminin amacı toplumun gereksinim duyduğu mal ve hizmetleri, sınırlı, kıt kaynakları verimli şekilde kullanarak en düşük sosyal maliyetle üreterek toplumsal gönenci artırmaktır.

Ekonomi bilimi neden-sonuç ilişkisi, olaylar arasında illiyet bağı kurar, nedenlere göre çözüm önerileri belirler. Ekonomik olayların belirleyicisi bireysel ve toplumsal davranışlardır. Çevre koşullarına da bağlı olarak bireysel ve kolektif etkinlikleri, davranışları inceleyen bilimin dalı da ruhbilim psikolojidir.

İktisatçının, mikro ve makro ekonomik düzeyde olaylar arasında illiyet bağı, neden-sonuç ilişkisi kurabilmesi, sağlıklı önerilerde bulunabilmesi için psikolojik bulgulara gereksinimi vardır. Psikologların, deney, gözlem, görüşme, sosyometri, grup üyelerinin bireysel ilişkilerini gözlemleme sonucu ulaştıkları bulgular, iktisatçılar için önemli dayanaklardır.

Günümüzde dünya genelinde ülkeler arasında farklılık gösterse de kirlenme, bozulma, yozlaşma yaşanıyor. Kirliliğin kaynağı insan; insanın manen kirlenmesi doğaya, çevreye, toplu yaşama yansıyor. Kişi, benmerkezci, havadan inme kazanç peşinde, kendini ve çıkarını aşırı önemsiyor. Güdüleme de bu yönde olduğundan kişi kendisi için her şeyi mubah, sakıncasız görüyor. Güdüleme, motivasyon insanı, emeksiz, katma değer yaratmadan kazanmaya özendiriyor. Borsada oyna kazan, kripto para al kazan, kazan-kazan, altın al kazan, kur korumalı mevduat hesap aç kazan, karşılıksız kazan, hatta kazı kazan. Hep kazanç, peki kaybeden kim? Ortada belli bir varlık, para varsa birileri kazanıyorsa, diğerleri kaybediyor demektir. Ya da kazançlar sanal, reel değil yalnız aracılar, özendirenler kazançlı. Oyunculara bir de onurlandırıcı sıfat kullanılıyor, yatırımcı deniyor. Yatırım, ekonomik anlamda, mal ve hizmet üretme, katma değer yaratma amacına yönelik uzun süreli kaynak özgülemektir. Öneriler yatırım değil, plasman, parayı nemalandırmaya yöneliktir.

Teknoloji çığırtkanlığı ayrı bir sorun. Toplumun gereksinim duyduğu mal ve hizmetleri verimli, en düşük sosyal maliyetle üreten teknoloji kutsanmalı. Doğayı, havayı, suyu, toprağı kirleten, doğal kaynakların talanına yol açan, gıda, su, sağlık gibi insanların temel gereksinimlerini karşılamayan, sorun çözmeyen, belki de ağırlaştıran teknoloji, yine insan kaynaklı ayrı bir kirlenme sorunu.

İnsan davranışlarına ilişkin gözlemlemeler, bulgular, soruna ışık tutacak nitelikte. Prof. Dr. Tevfik Dalgıç’ın 1 Aralık 2022 tarihinde Cumhuriyet’te yayımlanan “Makamlar yükseldikçe psikopatlık artıyormuş” başlıklı yazısı, aydınlatıcı nitelikte:

“ABD’de yapılan bir araştırma, aşırı güç kullanma meraklısı, kendisine haddinden fazla değer veren, hep başkalarını suçlayan, nadiren kendi hatasını kabul eden” şeklinde tanımlanan psikopatlığın makamlar yükseldikçe arttığını ortaya koyuyor. Araştırmanın bulguları gözlemlerle de örtüşüyor.

İktisatçı araştırma yapar, gözlem yapar, neden-sonuç ilişkisi belirler, önerilerde bulunur, makale ve kitap yayımlar. Ancak bu öneriler, bencil, narsist, kendine aşırı hayran kişileri etkilemiyor, dikkate almıyor, okumuyor bile.

Çözüm, iktisatçıların sorunu olmaktan çok psikologların işlevi oluyor. Dünyanın her açıdan yıkımını önlemek filozofların, psikologların sorumluluğu. İktisatçıların badirenin atlatılmasında katkısı ancak sınırlı olabilir.