Yasa tasarısının temel mantığı üreticinin emeğinin karşılığını vermek aynı zamanda tüketiciye de kaliteli, sağlıklı sebze ve meyveyi uygun fiyata ulaştırmak olmalıdır.

Yeni hal yasa tasarısında yapılması gereken üreticiden tüketiciye uzanan zincirde yer alanların faaliyetlerini daha iyi koşullarda sürdürecekleri alt yapının ve yasal düzenlemenin oluşturulmasıdır. Daha önceki yazımızda belirttiğimiz gibi tasarı ile tarım ürünlerine künye sisteminin getirilerek sebze ve meyvelerin kalitesinin AB standartlarını yakalamasını tüketicilerin iyi, sağlıklı tarım ürünleriyle ucuza buluşacağı düşüncesini destekliyoruz ve bu açıdan değerlendirildiğinde yeni tasarıyı elbette yerinde buluyoruz. Ancak tasarı serbest rekabeti geliştirip, üretim maliyetleriyle satış fiyatları arasındaki uçurumu mutlaka önlemeli.

Yeni tasarı yaş sebze ve meyve ticaretindeki yüksek kayıt dışılığı (%70’lere varan) mevcut sistemi özelleştirerek önlemeyi planlıyor. Tasarının üçüncü maddesine göre, toptancı halleri belediyelerin yanı sıra özel veya tüzel kişiler tarafından kurulabilecek. Yeni hallerin denetimi de özel güvenlik şirketlerince sağlanacak deniyor. Sizce bu uygulama kamu denetimini ortadan kaldırıp fiyatların belirlenmesinde nihai satıştaki tekellerin yani büyük marketlerin etkili olmasına yol açmayacak mıdır? Sözde tekelleşmenin önlenebilmesi adına gerçek bir tekelleşmenin de böylece önü açılmayacak mıdır? Bu sektörün borsası olan ve fiyatlara istikrar getiren hallerin ortadan kaldırılması %70’lerde olan kayıt dışılığı daha da büyüteceğinden halleri ortadan kaldırma düşüncesi bile akla getirilmemelidir. Bugüne kadar hallerde kendisine yeterince fırsat verilmemiş olan küçük çiftçi ve üretici birliklerine daha çok pozitif ayrımcılık yapılarak ürünlerini pazarlayabilmeleri için bu birlikler desteklenmeli, onlara olanak sağlanmalıdır.

Sebze ve meyve fiyatlarında gerçekten ucuzluk isteniyorsa öncelikle AB ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de üretici örgütlenmesi teşvik edilmelidir. Mevcut hal yasasıyla alıcılar hallerin dışından ürün alamadıkları için pazarlama zinciri araya aracıların ve kabzımallarında girmesiyle uzadıkça uzuyor. Hallerde ürün fiyatlarına yalnızca komisyon uygulansa fiyatlar yüzde 6 ila 8 oranında etkilenir fakat ne yazık ki 1995 yılında kanun hükmündeki kararname ile komisyonculuğun önüne bir de kabzımallık eklendi.

Kabzımallara kendi hesaplarına mal alabilme satabilme yetkisi verildi. Kabzımallar bir anlamda tüccar olurken bazı şehirlerde tekel bile oluşturdular, hatta mafya düzeni kurdular. Bunun için kabzımallığa son verilmelidir. Kabzımallar tüccarlık yapacaklarsa gidip hallerin dışında ticaretlerini sürdürsünler. Aracılık yani üreticiden tüketiciye uzanan yolda ürün dağıtımı, satışı, para tahsilatı yapılması işi yıllardan beri üzerinde tartışılan ve ortadan kaldırılmaya çalışılan bir meseledir. Oysa aradaki kabzımalların hallerde ticaret yapma hakkı engellense nihai satış aşamasındaki tekelciliğinde önüne geçilmiş olacaktır. Komisyon oranlarında yapılacak iki puanlık bir indirim fiyat artışlarına çözüm getirmeye yetmez. Sebze meyve fiyatlarının anormal artışı yalnızca komisyon oranlarının yüksekliğine bağlanmamalı iki puanlık bir indirim devede kulak kalacaktır.

Tasarının dördüncü maddesinde meyve ve sebzenin toptancı haline bildirim yapılması şartıyla hal dışında alım satımının yapılması serbest hale getirilmektedir. Bu uygulama alternatif pazarlama kanallarının önünü açarak rekabeti sağlayacak böylece meyve sebze fiyatlarında ucuzluk sağlanacaktır.

Türkiye yaş sebze ve meyve üretiminde tür ve miktar olarak güçlü bir potansiyele sahip. Yapılması gereken bu potansiyelin mümkün olan en yüksek verimle kullanılmasıdır. Bu amaçla, tasarının merkezine üreticinin ürünü getirilmeli ve tüketici kaliteli, sağlıklı, ucuz malı alabilecek olanağa, seçeneğe kavuşturulmalıdır. Yeni hal yasa tasarısına gelen eleştirilerden yola çıkılarak tasarı sisteminin bütün unsurlarının birbirini tamamlayacağı, uyum içinde çalışacağı bir anlayışla, günün, çağın ihtiyaçları da göz önüne alınarak düzenlenmeli, daha çok tartışılmalıdır.

sadik.celik@keyveni.com.tr