Onlar “öbür” çocuklar. O çocuklar pazartesi günü okula başlayan 17 milyon öğrencinin arasında yok. İçlerinden bir bölümü belki iki, belki üç ay sonra okula gitmeye başlarken geri kalan bölümü ise büyük olasılıkla hiçbir zaman okul yüzü görmeyecek.

Onlar, ülkemizin değişik bölgelerinde pamuk, fındık, narenciye, pirinç, şekerpancarı, tütün tarımında çapa, hasat gibi işlerde çalışan yoksul Doğu ve Güneydoğu köylülerinin çocukları. Sayıları yaklaşık 400.000, büyük çoğunluğunun yaşı ise 15’in altındadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) sözleşmelerine göre “çalışma çağında olmayan ve söz konusu işlerde çalışmaları sakıncalı” çocuklardır. Devlet yetkililerinin ve hükümet sözcülerinin dillerinden düşürmedikleri Türkiye Cumhuriyeti’nin “sosyal bir hukuk devleti” olduğuna ilişkin söylemlerinden hareket edecek olursak, “özel sosyal politika” araçlarının uygulanması gereken bu çocuklar, gelecek açısından nüfusumuzun en umutsuz kesimlerden birini oluşturmaktadır.

***

Çocuk işçiliği Türkiye’nin çözüm bulması gereken önemli sorunlarından biridir. Türkiye’nin de imzaladığı Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 1. maddesine göre, 18 yaşına kadar her insan çocuktur. ILO’nun 87. Genel Konferansı’nda kabul edilen “En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Acil Eylem Sözleşmesi”ne göre çocuk ifadesi 18 yaşın altındaki herkesi kapsamaktadır.

Türkiye İş Kurumu verilerine göre kırsal kesimde yaklaşık 1.000.000 ailenin (yüzde 30.2) kendi toprağı yoktur ve bu aileler geçim için başkalarının topraklarında çalışmak zorundadır. Mevsimlik göçer ailelerin büyük bir bölümünü bu topraksız köylüler oluşturmaktadır. Bu işçiler, tarımsal üretimin kendine özgü niteliklerinden dolayı zor koşullarda çalışmakta ve yaşam mücadelesi vermektedir. Mevsimlik tarım işçisi aileler çalışma yerlerine giderken ekonomik ve sosyal zorunluluklardan dolayı çocuklarını da götürmektedir. Böylece, çocuklar aile ekonomisine katkı nedeniyle yaşlarına uygun olmayan tarımsal işlerde çalışmaktadır.

Çocuk işçiliği, sosyal ve ekonomik açıdan olduğu kadar insan hakları açısından da çok önemli bir sorundur. ILO, 182 sayılı sözleşmesi “en kötü biçimlerdeki” çocuk işçiliğinin 18 yaş altındaki tüm çocuklar için yasaklanması ve ortadan kaldırılmasına yönelik ivedi ve etkin önlemlerin alınmasına ilişkin acil eylemde bulunulmasını gerektirmektedir.

Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti bu sözleşmeyi 2001 yılında kabul etmiştir.

2002 yılında Çalışma Genel Müdürlüğü Çalışan Çocuklar Bölümü, çocuk işçiliğinin belirli bir süre içinde yok edilmesini amaçlayan bir politika ve program geliştirmiş fakat bir arpa boyu kadar yol alınamamıştır.

***

Tarımdaki çocuk emeği sömürüsünün bir sosyolojik yanı da bu çocukların önemli bölümünün Güneydoğu’daki çatışma bölgelerinde köyleri yakılan veya boşaltılan Şanlıurfa, Mardin, Diyarbakır, Batman, Bingöl kırsallarından kentlere göçe zorlanmış Kürt ailelerin çocukları olmasıdır.

Yoksulluk, eğitimsizlik, umutsuzluk, geleceksizlik gibi etkenler bu çocukların sanayi kentlerine göç edenlerini çeşitli suç örgütlerinin avı durumuna düşürmekte, yazımıza konu olan mevsimlik işçi çocukları ise terör örgütü için verimli bir militan potansiyeli oluşturmaktadır.

Pazartesi günü televizyon ekranlarında okul bahçelerindeki o mutlu çocukları izlerken ülkemin “öbür” çocukları aklıma düştü. “Ya onlar?” diye sordum.

Yarın bir gün onlardan birinin bir gazete fotoğrafında iki polis arasında ekip arabasına götürülürken ya da sınır boylarında kaçağa çıktığında kafasına bomba yağıp toprağa düşmüşken veya bir dağ başında etkisiz hale getirilmişken gördüğümüzde “Etmiş, bulmuş!” deyip geçmeden önce o çocuğu o duruma getiren koşulları gözümüzde canlandıralım, derim.

Hiçbir çocuk dünyaya suçlu gelmiyor. Eğitimsizlik, yoksulluk, umutsuzluk ve geleceksizlik suçluyu yaratıyor. Bıkmadan, usanmadan devlete sorumluluklarını anımsatalım.

Aklımızdan çıkarmayalım, o “öbür” çocuklar da bizim çocuklarımızdır.