68’in büyük dağdağası içinden geçerken tanışmıştım o şahsiyetle. O sıralarda dergiler çıkarıyor, broşürler, kitaplar yazıyor ve sık sık “devletin manevi şahsiyeti” ile karşılaşıyorduk. Yazdıklarımızın büyük bir bölümünde “devletin manevi şahsiyetini tahkir ve tezyif ettiğimiz” öne sürülüyordu. Mahkemelere gidip geliyor ve bu şahsiyetin nasıl bir şey olduğunu keşfetmeye çalışıyorduk. Yargıçlar “on yıl, yirmi yıl” dedikçe de şaşırıyorduk doğrusu. Neyin on yılı, yirmi yılıydı ki? \tDemokratik bir devlet istiyorduk sadece.

***

71’de devletin yalnız manevi değil bir de “maddi şahsiyeti” olduğunu öğretti bize Tağmaç paşalar. Ben devletin maddi şahsiyetiyle o yıllarda tanıştım.

Ondan sonra Evren paşalar bu maddi şahsiyetin daha gaddar ve kahhar olabileceğini öğrettiler. Şimdilerde o dönemlerin kudretli figürlerinin “Biz yapmadık, biz orada yoktuk” demelerine aldanmayın; devletin maddi ve manevi şahsiyeti kişilerle kaim değildir. Devirleri geçince üstlerindeki elbiseyi çeker alırlar onlardan.

Başka birileri giyer.

***

Şimdi o dönemdeyiz.

Daha usta, daha acımasız, demir yumruğuna kadife eldiven giymiş, daha mümtaz bir şahsiyetle karşı karşıyayız bugün. Devletin hizmetkârlarının üslubu, sorgu sualin içeriği, biçimi değişmiştir. Eskiden yakaladıkları “düşmanı” işkenceyle söyletir, “delil” elde ederlerdi. Şimdi delilleri kendileri yazıyor, beğenmediği “sanığın” cebine esrar tıkıştırır gibi bilgisayarlara tıkıştırıyorlar.

***

O nedenle, eski tecrübelerime dayanarak söylüyorum, devletin demokrasi ile ilişkisine güvenmeyin; geçicidir, zayıftır. Devlet böylesi demokrasiyi sevmez. Yasaları her değiştirdiğinde yaklaşır gibi göründüğü demokrasiden biraz daha uzaklaşır. Böyle bir demokrat görünme zamanında ve kuşkusuz bir pazarlık icabı idamı kaldıran devletin sadık hizmetkârlarının, yeniden “idam, idam” diye tutturmasının nedeni budur. Siz belki başka türlü öğrendiniz; “laik demokratik devlet” diye bir şey duydunuz, ama yanıltıcıdır. Devletlerin ve onların hizmetindekilerin de inançları vardır, asmak kesmek de o inançların şanındandır. Tarihe bakın, tarihsel bakın; şimdi demokrasiyi benimsemek zorunda kalmış devletlerin “suret-i haktan” görünmesine de aldanmayın; ne kafalar kesti o engizisyon, nice bilimci “dönmüyor, dönmüyor” diye bağırdı o yüksek tavanlı, karanlık salonlarda.

***

Şimdi bizim devletimizin “Söyle bakalım dönüyor mu, söyle dönüyor mu?” diye sorguya başlamasına aldırmayıp “İşte bu da geçer gider, bir anakronizmden başka bir şey değil” diyen yanılır.

Geciktik biz sadece.

O nedenle bu rötarı hesaba katacak, devletin manevi ve daha önemlisi maddi şahsiyetini iyi tanıyacaksınız. Çocukluğunuzdan başlayan bu “devlet dersini” ezber edeceksiniz. Şairin dediği gibi ilk orada “öldürüldüğünüzü” unutmayacaksınız.

Sonrası gelecektir.

Peki hep böyle mi olacak, ne zamana kadar sürecek bu ders? İnanın bilmiyorum. Bildiğim tek şey, devletin maddi ve manevi şahsiyeti öyle bir şeydir ki ölmeye yatmak bile yasaktır o şahsiyetin defterinde. Ölmeye kalkarsanız, ölmeyi yasak edecek ve sizi kendi elleriyle asacaktır, yaşınıza, gözyaşınıza bakmadan.

Çok gördüm ben o şahsiyeti iş-başındayken.