Elinize bir Türkiye haritası alıp şu yerleri işaretlerseniz:

Kepirtepe (Kırklareli), Arifiye (Sakarya),

Savaştepe (Balıkesir), Kızılçullu (İzmir), Ortaklar (Aydın), Çifteler (Eskikşehir), Gönen (Isparta), Aksu (Antalya), İvriz (Konya), Düziçi (Adana), Hasanoğlan (Ankara), Gölköy (Kastamonu), Akpınar (Samsun), Pazarören (Kayseri), Akçadağ (Malatya), Yıldızeli (Sivas), Beşikdüzü (Trabzon), Pulur (Erzurum), Lice (Diyarbakır), Erciş (Van), Cilavuz (Kars).

Tam bir bölgesel eşitlik görürsünüz.

17 Nisan 1940’ta kurulan Köy Enstitüleri’nin 14 yıl gibi bir kuşağı bile tümüyle kapsamayan zaman diliminde elde ettiği başarı, iyi bir planlamayla eğitimde nerelere ulaşılabileceğini gösteriyor.

***

Geçen şubat ayı ortasında Silivri’de görev yapan bir grup öğretmen adına bir kitap getirdiler. Cezaevi öğretmeni Şakir Bey “görüldü” damgasını vurup zabıtla verdi.

Kitap 1033 sayfa. Tam adı şöyle:

“Kuruluşunun 70. Yılında Bir Toplumsal Değişim Projesi Olarak Köy Enstitüleri.”

14 - 17 Nisan 2010’da Kastamonu Üniversitesi’nin ev sahipliğinde yapılan aynı adlı sempozyumun bildirileri toplanmış, böylesine verimli bir kitap olmuş.

Sempozyuma öncülük eden kurumların adı bile Köy Enstitüleri’nin ruhunun 21. yüzyıla taşındığını gösteriyor:

Kastamonu Gölköy Enstitülüler Vakfı, Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği, Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı.

Onur konuğu Prof. Server Tanilli şu saptamayı yapıyor:

“Köy Enstitüleri insan gizilgücünü harekete geçirmenin yöntemini vermiştir. Halkçı devlet ilkesine uygundur. Ulusal Bağımsızlık Savaşı’nın temelini oluşturan tam bağımsızlık ilkesinin bölünmez bir parçası olan eğitimde ve kültürde bağımsızlığın gerçek örneklerinden biridir.”

70 bildiri Köy Enstitüleri’ni öylesine geniş bir yelpazede anlatıyor ki; mutlaka okura duyurmalı deyip altını çizdiğim pek çok bilgiden ancak birkaçını verebileceğim.

Köy Enstitüleri’nin her birine tahsis edilen arazinin miktarını yazsam bugünkü iktidar sahipleri, “buraya 8 site, 2 AVM sığar” diye başlar, kalan kısmı nasıl ranta çevirmek gerektiğini araştırır.

Çifteler 4 bin 400 dönüme, Pamukören 4 bin dönüme kurulmuş. Ötekiler yakın oranda devam ediyor.

Üç ana ders dalı var; kültür, tarım, teknik. Sanat eğitiminin gücünü göstermek için Aksu’daki envanteri aktaralım:

1 piyano, 1 akordeon, 12 mandolin, 15 flüt, 8 bağlama, 18 plak (eğitim içerikli), 1 pikap, 1 radyo, 24 resim, 1 film gösterim makinesi.

***

Enstitülerin kütüphanelerindeki binlerce kitaptan bazılarının yazarları şöyle:

Cervantes, Dostoyevski, Y. K. Karaosmanoğlu, Sabahattin Ali, Sofokles, Ömer Seyfettin, J. Verne, Emile Zola, Petrof, R. N. Güntekin.

Akçadağ Köy Enstitüsü’nde üçüncü sınıflar arasındaki istatistikte bir yılda en az kitap okuyan öğrenci 23, en çok okuyan 64 kitap bitirmiş.

Mezun olanlar köylere öğretmen olarak giderken her birine 150 adet kitap veriliyordu. Öğretmenler bu kitaplarla gittikleri köylerde bir okuma bölümü kuruyordu.

Sempozyumdaki bir bildirinin başlığı da şu:

“Koleksiyoncu Gözüyle Köy Enstitüsü Kitapları Üzerine”.

Araştırmacı-koleksiyoncu Haldun Cezayirlioğlu sadece Köy Enstitüleri hakkında yazılan kitapları ayrı bir birikim konusu yapmış; 300’e ulaşmış.

Türkiye’nin gerçek anlamda çağı yakalamasını amaçlayan bir siyasi iktidarın Köy Enstitüleri deneyiminden bugüne taşıyacağı çok şey var.

O güzelim aydınlanma kurumlarının 71. yaşı kutlu olsun.