Sovyetler Birliği, 1991 yılının başından itibaren adım adım çöktü ve bu süreçte Orta Asya’daki özerk Türk cumhuriyetleri art arda bağımsızlıklarını ilan etti.

Özbekistan ve Kırgızistan 31 Ağustos 1991’de, Azerbaycan 18 Ekim’de, Türkmenistan 27 Ekim’de, Kazakistan da 16 Aralık’ta bu ülkelerin iç kurumlarında ve referandumlarda alınan kararlarla tam bağımsız ülke oldu. Uluslararası tanınma ise Sovyetler Birliği’nin sona erdiğinin resmen ilan edilmesinden sonra 25 Aralık’ta gerçekleşti.

Bu ülkelerde Sovyet döneminin yöneticileri bağımsızlığın da devlet başkanı oldular. Tüm dünya gibi Türkiye de bu duruma hazırlıklı olmadığı için kervan yolda düzüldü. Tümünde 01 numaralı diplomatik plaka Türkiye’ye ait. İlk Türkiye tanıdı. Pek çok uluslararası yazışmayı ilk günlerde Türkiye’nin Moskova Büyükelçiliği yürüttü. 

İlk yıllarda Türkiye’den giden liderler, bakanlar havaalanında on binlerce kişi tarafından karşılanıyordu. 

***

Türkiye ile Orta Asya cumhuriyetlerinin ilk zirvesi bağımsızlığın birinci yılında 30-31 Ekim 1992’de gerçekleşti. 

Derler ya, Türk gibi başla, İngiliz gibi bitir! 

Büyük bir heyecanla başlayan bu zirveler ne yazık ki istenilen ölçüde kurumlaşamadı. Ortak alfabeden ortak tarihe, ekonomik işbirliğinden uluslararası alanda strateji oluşturmaya kadar büyük hedefler ortaya konuldu. Beraberinde Karadeniz Ekonomik İşbirliği doğdu. 

FETÖ’nün Türkiye’de verdiği zararlar zaman zaman gündeme geliyor ama asıl büyük olumsuzluklar Orta Asya ülkelerinde yaşandı. Bu bölge, ABD için “Rusya’nın güncel durum olarak çekildiği, mümkünse bir daha sokulmaması gereken alan” idi. Bunun için en kullanışlı güç olarak FETÖ’yü gördü. O okullar ilk buralarda boy gösterdi. 

FETÖ, özünde Amerikan hedeflerinin bölgedeki kâhyası konumunda ilerlerken Türkiye de stratejik planlar yapamadı. Türkçe Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları zirveleri her yıl olmaktan çıktı. Tüm liderlerin katılımı aksadı. AKP gelince tümüyle öteledi. 2009 yılında AKP de durumun önemini bir nebze kavradı ve Nahcivan’da Türk Konseyi (Keneşi) kuruldu. Tam katılımlı kuruluş 10 yılda gerçekleşti. 2019’da Özbekistan da dahil oldu. Bu sürecin mimarları başta büyükelçi Halil Akıncı olmak üzere, Dışişleri oldu. 

30 yıl insanın ömründe uzun süre. Ülkelerin ömründe ise upuzun tarih ırmağının bir kıvrımı. Sonuçta ortaya bir Türk Konseyi çıkması, bütün taraf ülkeler için olumludur. 

***

Başlangıçtaki adıyla Türkçe Konuşan Ülkeler, son kurumsal adıyla Türk Konseyi zirvesinin sekizincisi 12 Kasım’da İstanbul’da yapılacak.

30 yılı Türkiye merkezli özetledik ama beş Orta Asya ülkesi de kendi içinde deneyimler yaşadılar. Kazakistan’da Nursultan Nazarbayev 2019’da alışık olunmayan şekilde, kendi isteğiyle görevi devretti, Cömert Tokayev Cumhurbaşkanı oldu. Özbekistan, FETÖ’ye 2000’lerin başında ilk tavır koyan ülke olarak Türkiye’ye yeni yeni ısınıyor. Kırgızistan’da devlet yöneticilerinin tamamı FETÖ okullarında okumuş, hâlâ şokun içinden çıkamadılar.  

Ekonomik açıdan bakarsak Orta Asya’da dört altın var. Azerbaycan’da kara altın (petrol), Özbekistan’da beyaz altın (pamuk), Kazakistan’da yumuşak altın (hayvancılık), Kırgızistan’da sarı altının kendisi var.

Orta Asya ülkelerinin demokrasi ve kurumsallaşma sorunları devam ediyor ama bunları çözebilecek bir bağımsız devlet bilincine ulaşmaları önemli. 

30. yılı kutluyoruz.