Dünyanın hangi ülkesinde, yıllar önce kapatılmış eğitim kurumları için, böylesine içten, gönülden, “özlem dolu” anma etkinlikleri yapılır?
Doğru yanıt için belki şunun da eklenmesi gerekir:
“Hangi ülkeyi yönetenler, ulusal kalkınmayı temel almış; üretim kültürünün gelişmesini amaçlamış, bu nedenle uluslararası saygınlık kazanmış, hatta UNESCO’nun örnek eğitim kurumu ilan ettiği okulları böylesine düşmanca yok etmişlerdir?”
Cumhuriyet tarihimizdeki en onurlu girişimlerin başlarında gelen “Köy Enstitüleri”, kuruluşlarına ait yasanın kabul edildiği 17 Nisan 1940’ın her yıldönümünde, ülke düzeyindeki sayısız etkinliğe, bilimsel toplantıya, akademik çalışmalara, panel ve konferanslara konu oluyor.
Birçok araştırmacı ve yazar da yine Köy Enstitüleriyle ilgili yayınlarını 17 Nisan’lara armağan etmeye özen gösteriyor... Tıpkı Kayserili mimar dostum Ali Salman gibi...
Aynı zamanda “şair”imiz olarak da mimarların “duygulu sesi” olan Salman, bu yılın kutlamalarına katkı olarak yayımladığı “Pazarörenli Yıllar” kitabında, okul binalarının özgün mimarisini ve mezunlarının efsanevi anılarını derlemekle yetinmiyor; köy çocukları arasından “çağdaş uygarlık öğretmenleri” yetiştirmeyi hedefleyen bir eğitimin tüm özelliklerini de “aydınlanma belleğimiz”e kazandırıyor.

‘Kültür mirası’ okullar

Yazarımız, bu anlamlı çalışmaya nasıl başladığını geçen yıl yerel basına şöyle özetlemişti:
“Pazarören’i gördüm, tarihini araştırdım. Oradaki ‘üretime dahil eğitim’e hayran kaldım. Bu tarihi değerin unutulmasına, göz göre göre yok olmasına ya da birilerince yok edilmesine gönlüm razı olmadı. Özbeöz bizden, yani milli değer olan bu tarihin yaşatılmasını, gelecek nesillere aktarılmasını istedim.”
Ali Salman’ın Pazarören’le buluşması, Mimarlar Odası’nca yurttaki tüm “bugüne kalabilmiş” Köy Enstitüsü binalarının “Cumhuriyet Mirası” olarak korunmaları girişimi üzerine gerçekleşmişti.
Odanın 1999’da Kültür Bakanlığı’na başvurusu uygun görülerek “tescil kararları için” ülkedeki tüm koruma kurullarına iletildi; yasada öngörülen “mimari belgeleme ve tescil gerekçeleri”ni içeren raporların düzenlenmesi için de Köy Enstitüsü bulunan illerdeki Mimarlar Odası birimleri, kurullara yardımcı olmak üzere kolları sıvadılar...
İşte bu ‘yurtsever birliktelik’te “Pazarören’in araştırılması” görevini Kayserili meslektaşları adına üstlenen Ali Salman, sadece bir “kültür mirası dosyası” düzenlemekle yetinmedi. Yıllar süren çalışmalarında görüştüğü “Pazarörenli eğitim emektarları”nın anılarından yola çıkarak, bir Köy Enstitüsü’nün, kuruluşundan kapanışına kadar tüm “yaşanmışlıklar”ını belgelemenin haklı onurunu da kazandı.
Kitabımız, işte bu onurun ürünüdür. Bize düşen şair mimarımıza şükranlarımızı sunarak Pazarören efsanesinin kahramanlarını kendi konuşmalarından ve yazılarından “kutsayarak” okumaktır...