13 Ekim, Türkiye’nin doğu sınırlarını çizen Kars Antlaşması’nın 100. yıldönümüdür, Rusya ile imzalanan 16 Mart 1921 tarihli Moskova Antlaşması’nın 15. maddesine dayanılarak Türkiye ile Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan arasında imzalanan bu antlaşmaya göre ülkelerin sınırları ayrıntılarıyla tespit edilmiş, karşılıklı sulh olunmuştur. Atatürk Kars Antlaşması hakkında şöyle söylemiştir: “Ermeni meselesi denilen ve Ermeni milletinin gerçek olmayan isteklerinden çok, dünya kapitalistlerinin iktisadi yararlarına göre çözülmek istenilen mesele, Kars Antlaşması ile en doğru şekilde çözüme ulaştırılmış oldu.”(1) 

BÜYÜK HATA

1921 Kars Antlaşması’ndan kırk yıl sonra küresel Ermeni propagandaları başlamış ve günümüze kadar sistematik bir şekilde sürdürülmüştür. 1973-1994 yılları arasında Türk diplomatlarına yönelik 27 suikast düzenlenmiştir. SSCB’nin dağılma sürecinde ise Ermenistan uluslararası hukuka aykırı saldırılarla Azerbaycan topraklarını işgal etmiş, on binlerce Türk öldürülmüş, yüz binlerce Türk yerlerinden edilmiştir. Ermenistan Lahey Adalet Divanı’nda yargılanmamış ve yol açtığı zararlardan sorumlu tutulmamıştır. Uyuşmazlığı çözmek üzere AGİT kapsamında Minsk Grubu kurulmuş, ABD, Rusya ve Fransa bu grubun eşbaşkanları olmuştur. Böylece büyük devletlerin Kafkasya’ya haksız müdahalelerini önleyen 1921 Kars Antlaşması çerçevesinde çözülmesi gereken uyuşmazlığa müdahil olmuşlardır. 

Türkiye ise Ermenistan’la diplomatik ilişkileri yeniden başlatmak için üç şart ileri sürmüştür: Ermenistan 1921 Kars Antlaşması’nın geçersizliği iddiasından vazgeçmelidir, soykırım iddialarından vazgeçmelidir ve Azerbaycan topraklarını işgali sona erdirmelidir.

Ne acıdır ki Türkiye, bu temel şartları yerine getirmediği halde Ermenistan’la 10 Ekim 2009 tarihinde Zürih’te masaya oturarak Kars Antlaşması’nı yok sayan bir anlaşma / ikiz protokoller imzalamış ve soykırım sanığı sandalyesine oturmayı kabul etmiştir. Bu protokollerle geçmişten günümüze tüm Ermeni iddiaları “uluslararası uyuşmazlık” sıfatıyla gündeme getirilebilecek ve Türkiye, Lahey Adalet Divanı’nda yargılanabilecektir.(2) Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan da “Türk - Ermeni sınırı sorununun uluslararası hukuk temelinde çözüleceğini” bildirmiş ve “zaten protokollerde farklı bir şey önerilmiyor” demiştir.(3) 

TARTIŞMAYA AÇILMAMALI

1921 Moskova-Kars antlaşmalarına ve anayasaya aykırı protokoller hâlâ TBMM’den geri çekilmiş ve geçersiz olduğu açıklanmış değildir. Bilindiği üzere “hükümsüz” kalan kanun teklifleri yenilenebilmektedir.(4) Halihazırda TC Dışişleri Bakanlığı sitesinde, “Türkiye, protokollerin asli hükümlerine bağlılığını muhafaza etmektedir. Protokoller halen TBMM Dışişleri Komisyonu’nun gündeminde olup onaylanmaları için Güney Kafkasya’da uygun siyasi atmosfer ve barış ortamının oluşması elzemdir” şeklindeki açıklama mevcuttur.(5)

Kafkasya’da siyasi atmosfer değişmiştir; Azerbaycan büyük fedakârlıklar göstererek on yıllardır Ermenistan tarafından işgal edilen topraklarının büyük kısmını kurtarmıştır. Ancak 10 Kasım 2020 tarihinde yürürlüğe giren ateşkes antlaşmasının 2007 yılında kabul edilen Madrid ilkeleri doğrultusunda olduğu anlaşılmaktadır (Azerbaycan’ın Karabağ çevresindeki yedi rayonu geri alması, Karabağ’ın koridorla Ermenistan’a bağlanması ve statüsünün sonradan belirlenmesi).(6) DW haberinin başlığı “Azerbaycan ve Ermenistan yeni sınır belirleyecek” şeklindedir.(7) Sputnik haberine göre Rusya, Ermenistan-Azerbaycan sınırının çizilmesi için komisyon kurulmasını teklif etmiştir.(8) Türkiye’nin hiçbir şartı yerine getirilmemektedir.

10 Kasım 2020’de yürürlüğe giren üç devletli ateşkes antlaşması ile “altı devletli barış” projesi, sınır tespit eden 1921 Moskova-Kars antlaşmalarına aykırı yeni antlaşmaların lokomotifi olmamalıdır. 

Türkiye 1921 Kars Antlaşması’nı tartışma konusu yaptırmamalıdır.

AV. GÜLSEREN AYTAŞ

KAYNAKLAR:

(1) Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, ATAM, 2006, s.321.

(2) Gülseren Aytaş, Ermeni Talepleri ve Türkiye’nin Hakları, İstanbul Barosu Yay., 2010.

(3) 12 Ekim 2009, Milliyet/ Moskova

(4) https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tasari_teklif_gd.onerge_bilgileri?kanunlar_sira_no=77810; 10.10.2021

(5) https://www.mfa.gov.tr/no_-385_-ermenistan-disisleri-bakani-edward-nalbantyanin-iddialari-hk.tr.mfa; 10.10.2021 

(6) https://tr.sputniknews.com/rusya/202011101043196057-putin-aliyev-ve-pasinyanin-imzaladigi-anlasma-metni-kremlin-tarafindan-yayinlandi/; 10.11.2020 Madrid ilkeleri; 25 Kasım 2009, Milliyet, Cenk Başlamış’ın haberi

(7) https://www.dw.com/tr/azerbaycan-ve-ermenistan-yeni-s%C4%B1n%C4%B1r-belirleyecek/a-55752145; 15.12.2020

(8) https://tr.sputniknews.com/rusya/202105191044539050-lavrov-rusya-ermenistan-azerbaycan-sinirinin-cizilmesi-icin-komisyon-kurulmasini-teklif-etti/ ; 20.05.2021