Geçen yüzyılın başlıca çevre sağlığı sorunları benzin, boya vb. ürünlerdeki kurşun kirliliği; sanayileşme ve fosil yakıtlarına bağlı hava kirliliği; sanayileşme ve sürecinde kanalizasyon ve diğer kirleticilerin su yolları ve kütlelerine  boşaltılmasına bağlı yaygın su kirliliği, asbest etkilenimi; böcekkıran, otkıran vb. canlıkıranlarla etkilenim; 1986’daki Çernobil, 2011’deki Fukuşima felaketleri gibi nükleer; 1984’teki Bhopal felaketi, 2010’daki Deepwater Horizon petrol sızıntısı gibi endüstriyel kazalardı. 

Günümüzde gelişmiş ülkelerde hava kirliliği, kimyasal kirlilik, iklim değişikliği, aşırı atık üretimi ve yetersiz atık yönetimi, yüksek gürültü düzeyleri önem kazanmıştır. Geri kalmış ülkelerde ise güvenli içme suyuna erişim güçlüğü, çevre sağlığı uygulamalarının yetersizliği, yapı içi hava kirliliği, eklem bacaklılarla taşınan hastalıklar, ormansızlaşma, erozyon, iklim değişikliği ve tehlikeli atıklar öne çıkmaktadır. 

Hava kirliliği solunum sistemi ve kalp-damar hastalıklarına, bilişsel işlevlerin azalmasına ve bunama riskinin artmasına; su kirliliği mide-bağırsak hastalıkları, üreme sorunları ve sinir sistemi bozukluklarına yol açar. Asbest akciğer kanseri, mezotelyoma ve diğer sağlık sorunlarıyla ilişkilidir. Kurşun, çocuklarda gelişimsel bozukluklara, yetişkinlerde sinir sistemi ve kalp-damar hastalıklarına; canlıkıran etkilenimi gelişimsel bozukluklar, kanser ve sinir sistemi yıkımına neden olur. Nükleer kazalarla yayılan kirleticiler tüm vücut sistemlerini etkiler. Radyasyon etkilenimi kansere, kalıtımsal bozukluklara ve diğer sağlık sorunlarına neden olur. Endüstriyel kazalar yol açtıkları kirlilik ve etkilenimler nedeniyle solunum sorunları, sinir sistemi hasarı ve kanser gibi sorunlarla ilişkilidir. Endüstri ve tüketim ürünlerinde kullanılan yeni kimyasallar salgı bozar etkileri nedeniyle üreme sorunlarına; tutuşmayı önleyici kimi maddeler gelişimsel bozukluklara; atıklar tüm vücut sistemlerinde tehlikeli hastalıklara yol açar. 

Su kıtlığının başlıca nedenleri nüfus artışı ve yağış düzeninin değişmesidir. 

GELECEĞİN SORUNLARI

Artan nüfus, göçler ve yolculuklar, yeni bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkmasını ve hızla yayılmasını kolaylaştırmaktadır. COVID-19 salgını, yeni bir bulaşıcı hastalığın küresel olarak ne kadar hızlı yayılabileceğinin ve halk sağlığını ne boyutta etkileyebileceğini göstermiştir.

Biz, son yirmi yıldaki çevre düşmanı politikalar ve doğayı seçim kazanmanın ganimeti sayarak talan eden hukuk tanımaz yaklaşımlar nedeniyle, geçen yüzyılın sorunlarını günümüze taşırken geleceğin sorunlarını da başlatmış, hepsini günümüz sorunlarıyla harman etmiş durumdayız. Ortaya çıkabilecek halk sağlığı sorunlarının göğüslenebilmesi ve çözümü koruyucu hekimliği önceleyen, değerler duygusunu “paraya tahvil etmemiş” bir sağlık sistemiyle mümkündür.

PROF. DR. ÇAĞATAY GÜLER