Köy enstitülerinin kurucusu İsmail Hakkı Tonguç, 23 Haziran 1960’ta aramızdan ayrıldı. Tonguç, yaşamı boyunca ilköğretimin, her çocuk için temel bir hak olduğunu savundu. İlköğretim genel müdürü olduğu yıllarda, bunu gerçekleştirmek için çalıştı.

Ölümünden kısa süre önce 27 Mayıs 1960 ihtilali olunca, yapılacak anayasaya ilköğretim hakkının doğru ve kalıcı biçimde girmesi için bir metin hazırladı. Metne göre ilköğretim zorunlu ve parasız olmalıydı. Laik ve Cumhuriyetçi yetiştirilecek çocukların öğretim süresince, sağlık gereksinimleri, çağdaş bir okul binası ihtiyaçları, kitap, öğretim ve taşıt araçları ücretsiz karşılanmalıydı.

Tonguç, bir süre Kastamonu’da okudu. İstanbul Öğretmen Okulu’nu bitirdi. Almanya’da güzel sanatlar okulunda, beden eğitimi enstitüsünde eğitim gördü. Çeşitli okullarda resim-iş öğretmenliği yaptı. Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş Bölümü’nü kurdu. Yurdun çeşitli yerlerinde gezici eğitim sergisi düzenledi. İlköğretim genel müdürü olmadan önce yazılarında, konuşmalarında ileride uygulanacak yeni eğitimin ipuçlarını verdi.

YENİ EĞİTİM ANLAYIŞI

1934’te, “Ders Yılı Başlarken” adlı yazısında ezberci eğitimden, kitabi okullardan yakındı. Geleceğin eğitiminin “bilimle, uzmanlıkla, gözlemle” olacağını belirtti. Öğretmenin bilgi anlatan kişi değil, öğrencinin çalışma arkadaşı, onun yeteneklerini ortaya çıkaran kişi olması gerektiğini savundu. Tonguç’a göre her işte olduğu gibi eğitimde de planlı bir siyaset, sistemli bir çalışma gerekliydi.

Genel müdür olunca, bakana, ülkemizdeki ilköğretimin durumunu belirten kapsamlı bir rapor sundu. Atatürk’ün, Milli Eğitim Bakanı Saffet Arıkan’ın ve arkadaşlarının desteğiyle, alışılmış ezberci eğitime karşı iş eğitiminin uygulanması için harekete geçti. Bu anlayışla köy eğitmen kursları (1936), köy öğretmen okulları (1937) açıldı.

Tonguç, ilköğretim kurumlarını incelemek üzere, Bulgaristan, Macaristan ve Almanya’ya gönderildi 1938’de. Atatürk’ün ölümünden sonra, Hasan Âli Yücel milli eğitim bakanı oldu. Yücel ve Tonguç ikilisi, coşkuyla çalışmaya devam ettiler ve 17 Nisan 1940’ta, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün desteğiyle Köy Enstitüleri Kanunu çıkarıldı. 1942’de Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü açıldı.

Yüzyıllarca karanlıkta bırakılan köyler, kasabalar, temelini Tonguç’un belirlediği canlandırıcı eğitimle aydınlanmaya başladı. Dünya savaşla kavrulurken Türkiye, eğitmenli okullar, bölge okulları ve köy enstitülerindeki eğitimle canlandı. Bu eğitimden geçen insanlar bilinçlendi, sorguladı, yaşamı boyunca geliştireceği alışkanlıklar kazandı.

DİNO’NUN SORUSU

Bundan rahatsız olan egemen çevreler, Tonguç ve arkadaşlarını görevden uzaklaştırdılar. Açığa aldılar. Ekonomik sıkıntılara soktular. Ancak o inandığı düşünceleri ölümüne değin savundu. Tonguç’un tohum serpen çizimini yapan Abidin Dino, 1970’te, Forum’daki yazısında “Köy enstitülerini kuran en güçlü kafa, Tonguç Baba, yorulmak, dinmek bilmeyen bir araştırıcı, bir yenilik işçisi değil miydi?” diye sormuştu.

Dino’nun sorusu, Tonguç’u tanımlıyordu.

MUSTAFA GAZALCI

EĞİTİMCİ / 16. VE 22. DÖNEM DENİZLİ MİLLETVEKİLİ