Prof. Dr. Nurşen Mazıcı

SİYASET BİLİMCİ

1848’de yayımladıkları menifestoda Marx ve Engels, “Dünya işçileri birleşiniz, zincirlerinizden başka kaybedecek bir şeyiniz yoktur” demişlerdi. Aradan geçen 172 yılda dünya işçileri, kapitalizme yenik düşerek birleşemedikleri gibi,1990’larda  SSCB’nin dağılmasıyla serbest piyasa ekonomisi (SPE) modeli, kapitalistleri daha acımasız ve vahşi yaptı. Böylece işçiler SPE modeliyle 20. yüzyılda kazanlıkları tüm sosyal haklarını yitirerek siyasetin çeperlerine savrulurken, robot ve digital teknolojinin gelişmesiyle asgari ücretli ve yasal güvencesiz işlerini de kaybetme noktasına geldiler.

Devlet-piyasa-toplum ilişkisi

Ekonomi bilimi, kısıtlı kaynaklar ile hangi malın, kimin için, ne miktarda üretileceği ve kimler tarafından tüketileceği sorularına ve fiyatın oluşum mekanizmasını algılamaya çalışan bir bilim dalıdır. Kapitalist sistem ise daha fazla sermayenin birikmesine, biriken bu sermayenin üretime dönüştüğü ve emek sermayesine dayanan bir sistem olmakla birlikte SPE’ye geçişle gelir dağılımının, çevre sorunlarının, uzun çalışma saatlerine dayalı emeğin sorunlarının göz ardıedildiği  bir reel politikaya dönüşmüş ve artık şirket kapitalizmine dayalı üretim ve satış temelli bir ekonomik sistem, yürürlüğe girmiştir.  

İtaatkâr birey

Dolayısıyla, SPE’si modelinin siyasal yönetim biçimi neo-liberalizmde, devlet-piyasa-toplum-birey ilişkisini yeniden kurarken, devleti yalnızca bu ilişkileri koordine eden bir aktör olarak konumlandırılmaktadır. Devlet, pek çok işlevini özel sektöre veya sivil topluma terk etmekte, yönetme iddiasında olan ama sorumlu olamayan bir yapıya dönüşmekte ve bu da demokrasinin içini boşaltmaktadır. Gerçekte iktidarın merkezileşmesini ve gözetim toplumunu yaygınlaştırarak devletin güvenlik boyutunu ön plana çıkarmaktadır.

Neo-liberal devlet, vatandaşların eğitim, istihdam, sağlık vb. gibi kamu hizmetlerini devletten bekleme ya da talep etme haklarını ortadan kaldırmaktadır. Devlet, her türlü sorumluluğu bireye yüklemektedir. Dolayısıyla da vatandaş için geçerli olan yeni paradigma, etkin, rekabetçi ve itaatkâr bireydir.

Toplumsal adaletsizlik

Ne var ki devletin eğitim, sağlık gibi kamu hizmet alanlarından çekilmesiyle birlikte toplumda eşitsizlikler artmakta, küreselleşmenin başat ideolojisi olan neo-liberalizm, dünyada yoksulluğun artmasına ve toplumsal adaletsizliğin yaygınlaşmasına yol açmaktadır.

Bu yüzdendir ki COVID-19 salgını, neo-liberal politikaların öncülüğünü yapan başta ABD, Kanada, Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere sağlık, eğitim, barınma, istihdam gibi  yurttaşın sosyal güvenliğini dışlayan SPE modeliyle ülke yönetiminde zorlanmaya başlamışlar ve zorunlu olarak sosyal devlet politikası izleyeme yönelmişlerdir. Devlet hazinesinden bu sorun için ayrılan fonların miktarı, bu görüşün en iyi kanıtlarındandır.

COVID-19 salgınından önce dünyada sekiz kişinin mal/para varlığı dünya nüfusunun yüzde 75’ininkine ulaşmış, sosyal hak ve güvencesi olmayan ve gelir düzeyi yoksulluk sınırında olan milyarlarca insan, yalnızca beslenme ve barınma gereksinimlerini bile zorlukla karşılar duruma gelmişti. Böylelikle düşük emeğe ve vergi muafiyetlerine sahip olan neo-liberal kapitalistlerin ürettikleri başta inşaat ve otomotiv sektöründeki mallar alıcı bulamayınca, SPE modelinin daha fazla yürütülemeyeceği, tekrar gözden geçirilmesi talebi, neo-liberallerden gelmemişti. 

Acı bir deneyim

Salgından sonra, işte tam da bu noktada, çığrından çıkmış, adeta freni patlamış kamyon gibi ilerleyen SPE’yi değiştirmek isteyen neo-liberallerin kapitalizme karşı birleşebilmişlerin hız ve sayısında artış olacağı kanısındayım. Çünkü, neo-liberalizme sırtını dayayarak aşırı zenginleşen büyük şirketlerin ve onun önünü açan neoliberal devlet politikası izleyen siyasetçilerin, işçilerden farklı olarak, “saadet” zincirlerinden başka kaybedecek çok şeyleri, hatta her şeyleri olduğu, SPE modelinin üzerinden 30 yıl geçtikten sonra acı bir deneyim olan salgınla pekişmiş görünmektedir.