Her seçim döneminde siyasilere malzeme olan Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) mali yapısı son 16 yılda gittikçe bozuldu. Yaklaşık 318 milyar liralık açık bugünkü iktidarın eseri... Önceki yıl kurum için bütçeden 128 milyar lira transfer yapıldı. Bunun 51. 7 milyar lirası açığın finansanı, 7.7 milyar lirası da primi için ödendi.

Her seçim döneminde, iktidar sahipleri Sosyal Güvenlik Kurumu’nu (SGK) “kim batırdı, zarar ettirdi, açık verdirdi” söylemlerle siyasi propagandaya malzeme yapmakta, yaşanan sorunları ve kendi sorumluluklarını gizlemek için de siyasi popülizm yaparak siyasetçileri seçim meydanlarında yuhalatıyor. Oysa sosyal güvenlik; yoksulluk, işsizlik, gelecekle ilgili ekonomik belirsizlik, yaşlılık ve hastalık gibi sosyal tehlikelerin ortaya çıkaracağı olumsuzlukları hafifletmeyi ya da yok etmeyi sağlayan önlemleri içerir. Peki bu yuhalatılan duruma nasıl gelindi. On soruda yanıtlamaya çalışalım...
• Sosyal güvenlik sistemi bir şirket yönetimi midir ki kâr ya da zarar etsin?
Sosyal güvenlik, Birleşmiş Milletler tarafından 1948’de temel insan hakkı olarak ilan edildi. Asgari çerçevesi de ILO sözleşmesi ile çizilerek Avrupa Sosyal Şartı ile standartları belirlendi. 1952’de 35. Uluslararası Çalışma Konferansı’nda kabul edilen Sosyal Güvenliğin Asgari Normlarına İlişkin 102 sayılı sözleşme ile hastalık, işsizlik, yaşlılık, iş kazası ve meslek hastalığı, analık, sakatlık, ölüm, aile ödenekleri sosyal güvenlik sistemlerinin kapsamına alacağı riskler olarak belirlendi. Dünyadaki bütün sosyal güvenlik sistemleri 102 sayılı sözleşmeyi model kabul ediyor. Türkiye de bu sözleşmeyi 29 Temmuz 1971’de 1451 sayılı kanunla kabul etti. Çağdaş dünyada bütün ülkeler sosyal güvenliği devletler için bir kamu görevi, kişiler içinse bir hak olarak tanımlıyor.
• Sosyal güvenlik sisteminin gelir ve giderlerini ağırlıklı olarak hangi kalemler oluşturuyor?
Sosyal güvenlik sisteminin finansmanı Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından oluşturuluyor. SGK; en yüksek bütçeli kurumlardan biri olup, en önemli gelir kalemlerini çalışanlar ve işverenler tarafından ödenen primler (sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası prim gelirleri) ve devlet katkısı oluştururken, giderlerinin en önemli kısmını ise emekli aylık ve ödenekler ile sağlık harcamaları oluşturuyor.
Kurum, sigortalılarına sunduğu sağlık hizmeti için genel sağlık sigortası (GSS) fon gelirinden, emekli aylık ve ödenekleri için de sosyal sigorta fon gelirinden ödeme yapıyor. GSS fon gelirleri giderlerini karşılarken, sosyal sigorta fon gelirleri ise giderlerini karşılayamışor ve “açık” veriyor.
• AKP hükümeti “sosyal güvenlik reformunu”, bütçeden karşılanan “sosyal güvenlik açıklarını” kapatma gerekçesine dayandırmaktaydı. AKP Hükümetleri döneminde açıklar mı kapatıldı?
Sayıştay Başkanlığının SGK denetim raporlarında, kurumun “mali rapor ve tablolarına” doğru ve güvenilir değildir tespitine ve hükümetin sanal iyilik hali oluşturmak için verileri makyajlamasına rağmen; seçim malzemesi yapılan Sosyal Güvenlik Kurumu’nun AKP dönemi gelirgider dengesi sosyal güvenlik “açıkları” konusunda tam bir bilgi kirliliği yaşanmakta, gerçekler tersyüz edilmekte ve çarpıtılmakta. AKP Hükümetleri döneminde (2003-2018) SGK’nin gelir- gideri arasındaki dengesizlik kronik hale gelmiş ve parmak hesabı ile topölam 317.9 milyar TL “açık” oluşmuştur.
• AKP, 10 yılda “açıkları, kara delikleri” kapatacak bir genel müdür bulamadı mı?
Hiçbir sosyal devlet bütçeden sosyal güvenliğe aktarılan kaynakları “açık” ve “kara delik” olarak nitelendiremez. Kurumun mali bütçesindeki bu “açıktan” genel müdürler değil, uygulanan politikalar ve bu politikaları hayata geçirmeye çalışan hükümetler sorumludur. 17 yıldır ülkeyi yöneten AKP iktidarının bilgisini becerisini ortaya koyup açıkları kapatacak, bu sıkıntıları çözecek yönetici bulamadığı görülmektedir.
• Gelir-gider dengesinin bozulmasının en önemli nedenleri nelerdir?
İşsizlik oranın yüksekliği: Bu oran genelde yüzde 13.5, genç nüfusta (15-24 yaş) ise yüzde 24.5’tir. Aktif/pasif oranı düşüklüğü 1.86. Kayıt dışı istihdam oranın yüksekliği yüzde 33.4. İşgücüne katılım oranının düşüklüğü yüzde 52.4. İstihdam oranının düşüklüğü yüzde 45.4’tür. Siyasi müdahaleler, denetim yetersizliği, prim tahsilatı oranlarının yetersiz olması, prim afları.
Sisteminin “aktüeryal dengesi sağlanmış, mali açıdan sürdürülebilir” haline gelmesi yaşanan bu sorunların minimalize edilmesi ile gerçekleşir. Siyasi popülist söylemler ve genel müdürler üzerinden gelir gider dengesi düzelseydi 17 yıldır neden düzeltemediniz diye sorarlar.
• SGK bütçe transferi ne kadar yapılmakta ve bütçe transferi hangi kalemleri içeriyor?
AKP iktidarının sosyal güvenlik sisteminde yaptığı “reform”a karşın bütçe transferleri her yıl artıyor. SGK’ye yapılan bütçe transferleri içerisinde açık finansmanı, devlet katkısı, ek ödeme, faturalı ödemeler, teşvikler ve ödeme gücü olmayanların GSS katkısı olmak üzere 6 kalem transfer bulunuyor. 2017’de kuruma yapılan 128.1 milyar TL bütçe transferinin dağılımı; devlet katkısı 51.7- açık finansmanı 25.2-teşvikler 24.2-faturalı ödemeler 11.2- ek ödeme 7.9- ödeme gücü olmayanların GSS primi 7.7 milyar TL şeklinde oldu. Gelir-gider dengesi, aktif-pasif oranı, sosyal güvenlik açığının GSYH’ye oranı gibi temel göstergeler sistemin sürdürebilirliği için her yıl takip edilmesi gereken ve sonuçlarının izlenmesi gereken aktüeryal hesaplardır.
• SGK’nin mali rapor ve tabloları güvenilir mi?
Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı’nın açıklamalarına bakılırsa SGK “yurtdışında büyük hayranlık uyandıran ve Batı Avrupa ülkelerinin bile erişemediği” bir kurumdur. Oysa Sayıştay Başkanlığı’nın SGK denetim raporlarında kurumun “mali rapor ve tablolarına” 2012’de olumsuz denetim görüşü verilmiş, 2014 - 2017 arasında da doğru ve güvenilir bilgi içermediğine dair tespit raporda yer aldı.
• SGK ile ilgili iktidarın iddiaları ile kurumun resmi verilerindeki gerçekler nelerdir?

AKP iktidarı iddiaları:
• SSK’yi Kılıçdaroğlu batırdı(!). Bilgisini, becerisini konuşturup bu sıkıntıları çözemeyen bir bürokrattı. Kâr eden kurumu borç batağına sokup öyle gitti.
• Görev yaptığı 1992 - 1999 arasında kurum 2 milyar TL açık verdi.
• Sosyal Güvenlik Kurumu, AKP ile altın çağını yaşıyor.

SGK resmi verilerindeki gerçekler:
• SGK’nin 2003- 2018 yıllarında, parmak hesabı ile toplam 317.9 milyar TL “açığı” vardır.
• Önceki iktidarlara göre açık 159 kat artmıştır.
• AKP’nin 17 yıldır bu “açıkları” kapatacak bürokratı henüz bulamadığı görülüyor!
• Asıl üzerinde konuşulması gereken konu sosyal devlet olmalı.
• Kurumun giderleri gelirlerini aşmış ise sosyal devlet ilkesi gereği bu açık olarak değerlendirilemez.
• Neden “sosyal devlet” konuşulup tartışılmıyor?
Sistemi bu hale getiren AKP iktidarı kendi sorumluluklarını gizlemek ve sosyal devleti konuşmamak için SGK’yi seçimlerde siyasi malzeme yapmakta ve siyasetçileri meydanlarda yuhalatmaktadır. Ülkemizi yönetenler hariç, hiçbir ülke sosyal güvenlik sistemini bir şirket yönetimi olarak görmüyor. Hükümetin görevi sosyal güvenlik hakkının korunması ve bu hakkın güçlendirilmesine yönelik önlem ve kararlar almasıdır. Alamadığı önlemler sonucu oluşan açığı eski bürokratlara yükleyerek yuhalatmak değil.
• Kriz dönemlerinde sosyal güvenliğe ihtiyaç artarken, iktidar ekonomik programında 2019’da sosyal güvenlikte 10.1 milyar TL tasarruf yapılacağını açıkladı. Bu nasıl mümkün olacak?
Öyle anlaşılıyor ki tasarruf kıdem tazminatı ile emekli maaşlarının ödenmesinde ve vatandaşların sağlık hizmetinden yararlanmasında kısıtlamalar getirilmesi şeklinde olacaktır. Kriz zamanlarında bütçe disiplini gerekçesi ile uygulanan kemer sıkma politikası sonucu sosyal güvenlik harcamalarının arttırılması gerekirken azaltılması; ülkelerin krizden çıkmasını kolaylaştırmak yerine zorlaştırmakta ve daha derin bir kriz ortamına girmesine neden olmaktadır. Bu nedenle ekonomik kriz dönemlerinde krizin etkilerini hafifletmek için harcamaların arttırılması gerekmektedir. Bu durum tarihsel olarak sosyal güvenliğin ortaya çıkışı ile de uyumludur. Çünkü aslen sosyal güvenlik ihtiyacı derin ekonomik krizler sonucu ortaya çıkmış bir olgudur.

DR. Ergün Demir