Cingözün biri, Fransızca “La raison d’Etat”yı görmüş ve şıpın işi tercüme etmiş. “La raison” akıl değil mi, akıl; “l’Etat” da devlet değil mi, devlet; o halde al sana “Devlet Aklı”.
“Akıl” insana özgü bir yetidir (meleke, yetenek). Bu yeti bilimsel, etik ve teknik alanlarda kullanılır. Devlet bir “kendilik”, “zatiyet” ve Fransızca “entité”dir, yani “Bireyliği olan bir varlık gibi düşünülen şey”dir. “Vatan” gibi. Ama devlet bir “kendilik” olduğu için devletin aklı olmaz, insanın aklı olur. Devletin aklı varsa, Galata Kulesi’nin, Ağrı Dağı’nın da aklı vardır. Böyle bir şey ancak bir kurgu (fiction, yapıntı, kurmaca) olan edebiyat yapıtlarında olur, gerçeklikte olmaz.
Aynı kafayla, “Vergi Matrahı” anlamına gelen “l’assiette de l’impôt”yu “Vergi Tabağı” diye çevirirsiniz. Vergi matrahı, “vergi konusunun, verginin hesaplanmasında esas alınan değeri ya da miktarıdır”. Böylece, Devlet Aklı, vergi tabağında servis edilir. İyi mi?
“La raison d’Etat” kaynaklı bir devlet aklı yoktur ama çok uzun yıllardır dilimizde bu Fransızca deyişin gül gibi, bal gibi karşılığı vardır: “Devletin yararı gereği”, eski deyişiyle “Hikmet-i Hükümet” anlamına gelir. Devletin hükümetinin, bir üst yetke adına “hukuk”u çiğnemesine izin veren ilkedir. Sanki AKP hükümeti.
Amma ve lakin, “Hikmet-i hükümet”, (“devletin yararı gereği”) hiç de tekin bir anlayış değildir. Devlet, hikmet-i hükümet (devlet yararı gereği olarak), yüce bir kriter namına, hukuku ihlal edebilir, ona tecavüz edebilir, demektir.
Mithat Sancar’ın “Devlet Aklı Kıskacında Hukuk Devleti” adlı kitabının arka kapağında söyle bir tanıtım yazısı var: “Hukuk devletinin tarihsel çerçevesi ve anlamı nedir? Bizzat devlet olma sıfatının meşruluğu garanti ettiğini varsayan ‘Devlet Aklı’ (veya hikmet-i devlet), hukuk devletinin gerçekleşmesinin önünde nasıl bir engeldir? Yasallık, devlet uygulamalarını meşru kılmaya yeter mi?” deniliyor. Ve pişmiş aşa su katılıyor: Devlet Aklı, Hikmet-i Devlet diye bir şey yoktur Türkçe’de. Hikmet-i Hükümet vardır.
Dücane Cündioğlu, “Hikmet-i Hükümet”i, dolayısıyla “La raison d’Etat” doğru kullanıyor:
“Hikmet’ten anladıkları, olsa olsa Fransızların ‘La raison d’état’ tabirinden anladıkları ölçüsündedir. Osmanlı, bu tabiri ‘hikmet-i hükûmet’ diye kendi dünyasına aktarmıştı. Yenisini henüz uyduramadılar. Burada ‘raison’, hikmet’ten çok, meşrulaştırma, kılıfına uydurma, devlet (güç) olmanın gereğini yapmak demek. Bu düzeydeki hikmet’ten ise umumiyetle adalet değil, zulüm sadır olur.” (Dücane Cündioğlu, Yeni Şafak, 19.04.2009)
Cündioğlu, “La raison d’état” ile ilgili olarak, 2009 yılında, ironiyle karışık, “Yenisini henüz uyduramadılar” diyor ama çoktandır uydurdular: “Devlet Aklı” diyorlar. Hiçbir anlamı yok, hiçbir yere göndermiyor. Ama “Hikmet-i hükümet”te, “Hikmet” sözcüğü var. “Bilinmeyen neden. Sırrına akıl ermeyen neden.” Yani hükûmetin yaptığı işin bir hikmeti, bilmediğimiz bir nedeni var anlamında. Bu da gıllıgışlı, yasadışı anlamına gelir. Ve gide gide “Derin devletin işi”ne varır.
“Devlet Aklı” yanlış, anlamsız bir deyiş, ama “Hikmet-i Hükümet” yerine kullanılınca son derece tehlikeli. Benim kaygım, kimi siyasetçinin, akademisyenin, köşe yazarlarının, televizyon tartışmacılarının bu türden zıpırlıkların üzerine sazan balığı gibi atlamaları. Kendi aralarında kullanmaları da cehaletten kaynaklanıyor. Asla kullanılmamalı. Hele “Devlet Aklı” deyiminin uluslararası görüşmelerde “Raison d’Etat” (Yasadışı) olarak tercüme edilmesinden korkuyorum. Görüşme o anda sona erer. Çünkü “iş” artık gizli servislerin işidir. Yabancı ülke topraklarından adam kaldırmak gibi.
Vergi tabağında devlet aklı
Yazarın Son Yazıları
“Doğurganlık hızı felaket!” Cumhurbaşkanı R.T. Erdoğan, Saray’da yapılan Aile ve Kültür-Sanat Sempozyumu’nda, doğurganlık hızının “felaket düzeyine indiğini” söylemiş.
1 Ekim 2025 günkü Sözcü gazetesinin 11. sayfasında şöyle bir haber yayımlandı:
İnsanın kendisine sorduğu “Ben kimim” sorusu ve bir sorgulayıcının ona sorduğu “Sen kimsin” sorusu, gerçek anlamda, o kişiye varlığının adresini sormaktan başka bir şey değildir.
7 Aralık 2025 günü yayımlanan ve MHP’nin siyaset dağarı ile tarzını tasvir ettiğim “Vehim denen şey” başlıklı yazıma partinin genel başkan yardımcısı ve yazıda adı geçen kişinin (Semih Yalçın) tepki göstereceğini kuşkusuz tahmin ediyordum.
Tarih cahilleri ve tarih inkârcıları için bir kez daha okunması için dökümlü bir şekilde ve tekrar yazıyorum:
1. Gerçekte var olmayan fakat var olduğu sanılan, varmış gibi tasarlanan düşünce ve zan.
Şu kavanoz kıçlı dünyada her nesnenin, olgu ve olayın bir tanımı vardır.
Kürtçe güçlendirilecekmiş, hatta kalıcılaştırılacakmış.
Gelecek yıllarda adını sık sık anmak zorunda kalacağımız Prof. Dr. Engin Arık (14 Ekim 1948) 30 Kasım 2007 günü (nedeni kuşkulu) bir uçak kazasında ekibiyle birlikte aramızdan ayrılmıştı.
3 Kasım 2002 günü olanı, olanları aramızdan kaç kişi anımsamakta?
Eski defterler son derece önemlidir.
1 Kasım 2002 günü “İki gün sonra 3 Kasım 2002” başlığıyla Hürriyet gazetesinin Avrupa baskısında...
Devri sabık yaratmak, Türkiye siyasi tarihinde yeni gelen yönetimin/iktidarın, kendinden önceki dönemi sorgulaması, hesap sorması vb. anlamında kullanılan ifadedir.
Basında yer alan haberlere göre, Cumhuriyetin kuruluşunun 102. yıldönümü münasebetiyle savunma sanayisindeki gelişmeleri anlatan AKP genel başkanı ve Cumhurbaşkanı R.T. Erdoğan, “Dünya genelinde satılan her 100 İHA’dan 65’ini biz tedarik ettik, 180 ülkeye ürün ihraç ettik. Sizleri 25 yıl geriye götürmek istiyorum, ülkemizde bir toplu iğne üretebiliyor muyduk” demiş.
“Eşit anayasal vatandaşlık...
Değerli okurlar, bir terslik yüzünden 28 Mart 2025 günü yayımlanan bu yazıyı bir kez daha okumak zorunda bıraktığım için lütfen bağışlayın beni.
Kuzey Kıbrıs’ta cumhurbaşkanlığı seçimini ana muhalefetin adayı Tufan Erhürman’ın kazanmasının ardından, genel kanıya göre, MHP lideri Devlet Bahçeli önemli bir açıklama yaptı.
Kürtçülerin, Türkiye’nin demokrasi bağlamında atacağı ilk adımın “ilkokuldan üniversiteye Kürtçe anadilde öğrenim hakkının anayasada yer alması talebinin yerine getirilmesi” olduğunu biliyoruz.
DEM Parti Eş Genel Başkanı Tuncer Bakırhan, Devlet Bahçeli’nin “terörsüz Türkiye” süreciyle ilgili olarak düşüncelerini eleştiriyor.
CERN’in (European Center for Nuclear Research-Avrupa Parçacık Fiziği Araştırma Merkesi) evrenin oluşumuyla ilgili olarak yapmaya başladığı deney Türkiye’yi birden bilim dünyasının göbeğine getirdi.
Özdemir İnce: Uranyum bu kadar belalı bir madde, tehlikeli, radyasyon yayıyor.
Hüseyin Gün 4 Temmuz 2025 günü tutuklandığına göre işlem çok daha önce başlamış olmalı. Demek ki Merdan Yanardağ’ın casusluğu (!) o günden çok daha önce belli olmuş olmalı. Öyle değil mi? Gecikme operasyon icabı mı aceba? Yoksa kerrat cetvelini (çarpım tablosunu) bilmeyen kasap hali mi?
21 Ekim 2025 Salı günü yayımlanan “Toryum dedikleri şey” başlıklı yazımla “toryum” adlı ender elementle tanıştınız.
Gazetelerde, kitaplarımda yayımlanmamış yazı(lar) da var zulada.
Ülkemizde edebiyattan en ince bilimlere kadar tuhaf bir alışkanlık vardır.
Eşek arısının nasıl soktuğunu çok iyi bilirim.
Uyanın, uyanın artık, ey yitik insanlar!
Yerçekimi denen şeyi ben bulmadığım için ortak mal Vikipedi’ye başvurarak tanımını bilginize sunuyorum.
Biraz önce en küçük kardeşim Bülent telefon etti.
Deniz kıyısına oturup da denize girmediğim, içki içtiğim günler.
Okuyacağınız yazı 6 Eylül 2020 günü gazetemizde yayımlanmış.
Uzun süredir, gündelik hayatın türlüsüyle, sağlık işleriyle, bilgisayarımla, internetle, telefon santralcılarıyla, sekreterlerle başım hiç de hoş değil.
Mersin’de, çocukluğumda, o zamanlar adı Bozkurt olan caddenin üzerindeki Büyük Çıkmaz Sokak’ta (artık çıkmaz değil) otururduk.
Muğla Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Aras, doğal zenginlikleri ve tarihi mirasıyla dünya çapında ilgi gören Muğla’nın, rant uğruna tehdit altında olduğunu söyledi.
Defterlerimden birine yazdığım ancak kaynağını yazmayı ihmal ettiğim alıntı şöyle...
Zırvalıkla ilgili ilk yazıyı 29 Ağustos 2025 günlü Cumhuriyet gazetemizde yayımlamıştım.
Basından bir haber: “Kabine toplantısı, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında Beştepe’deki sarayında toplandı. Saat 14.30 sıralarında başlayan ve iki saat süren toplantıda, PKK’nin sembolik silah bırakma töreni ve Meclis’te komisyon kurulması çalışmalarıyla devam eden süreç, orman yangınları ve Gazze gibi başlıklar görüşüldü. Toplantının ardından konuşan Erdoğan, CHP’ye seslenerek ‘Siyasette pek çok şeyin kazası olur ama süreci yokuşa sürmenin affı olmaz. Süreç, özellikle ana muhalefet partisi için geçmiş günahlarına kefaret olabilecek bulunmaz bir fırsattır’ dedi.”
Televizyonların emeklilerin hal-i pür melalini tanımlayıp aktarmak için seçtikleri insanların neredeyse tamamı garip bir ruh durumu içinde.
Bu yazıyı yazmaya değerli ve genç yoldaşım Zülâl Kalkandelen’in 3 Eylül 2025 günlü Cumhuriyet’te yayımlanan “Ortadoğu kazanı fokurduyor” başlıklı yazınında yer alan Cengiz Çandar’la yapılan söyleşiden aktardığı şu bölümü okuyunca karar verdim...
Hemen yazalım sonra neyin ne olduğunu açıklayalım: Teokratik yönetimde devlet başkanı genellikle bir dini liderdir.