Her başarısız, olumsuz geçen yıldan sonra, insan gelen yılın daha iyi olmasını diliyor, umuyor. Ancak daha iyi olması beklentisinin, umudunun en azından ekonomide akılcı bir dayanağı, gerekçesi olmalı.
Ekonomik başarımı (performansı) giderek düşen, riskleri artan, olanakları daralan bir ekonomi, ne olacak, ne değişecek de 2015 yılında iyiye, başarıya yönelecek? Beklenti dile getirmeye çalışıyorsak, nedenlerini de ortaya koymamız tutarlılık sağlar. İktisat bilimse, neden-sonuç ilişkisini kurmamız, bağlantıyı açıklamamız gerekir. Kuru kuru iyimserim, daha iyi olacak, hedeflere ulaşılacak savının anlamı, geçerliliği, yararı yoktur.
Geçmişte hedeflere ulaşılmış, vaatler gerçekleştirilmiş, tahminler tutturulmuş ise genel sözel açıklamaların inandırıcılığı olabilir.
2014 yılının resmi hedefleri, tahminleri ile alınan sonuçları karşılaştırarak tahminlerin güvenilirliğini irdelemeye çalışayım.
2014 yılı için başlangıçta açıklanan ekonomik hedeflerle fiili sonuçlar, resmi gerçekleşme beklentileri karşılaştırması, bu bağlamda kanı uyandırabilir.
2014 yılı için ekonomik büyüme hızı, hedefi yüzde 4.0 olarak açıklanmış; büyüme hızının yüzde 4.5- 5.0 olabileceği tahminleri de yapılmıştır. Alınan sonuç, en iyi olasılıkla büyüme hızının yüzde 3.0 dolayında gerçekleşebileceğidir. Bir puan sapma belki küçümsenir; ancak yüzde 25.0 düzeyinde hedeften olumsuz sapmadır.

***

Enflasyon başlangıçta TÜFE yıl sonu yüzde 5.3 olarak hedeflenmişti. Gerçekleşme resmi tahmini yüzde 9.4’tür. Fiyat artışının fiilen daha yüksek düzeyde gerçekleşme olasılığı da söz konusudur. Hedefe göre 4 puandan fazla sapma, yüzde
8.0 dolayında olumsuz sapmanın ifadesidir.
Yine 2014 yılına ilişkin işsizlik hedefi (işsiz sayısı/işgücü oranı) yüzde 9.4 olarak belirlenmişti. İşsiz sayısının işgücüne oranı yüzde 10.5’i aşmıştır. Bu konuda da yüzde 10.0’un üstünde hedef sapması söz konusudur.
2015 yılı için açıklanan hedefler, yüzde 4.0büyüme hızı, yüzde 6.3 TÜFE yıllık artış hızı, yüzde 9.5 işsizlik oranıdır. 2015 yılında hangi nedenlerle büyüme yüzde 33.0 düzeyinde hızlanacak, fiyat artış hızı yüzde 50’ye yakın düzeyde yavaşlayacak, işsizlik oranı en az yüzde 10 oranında düşecektir. Bu soruların ekonomik gerekçelere dayanan yanıtı yoktur. 2015 yılı koşullarının 2014 yılından daha iyi olması beklenmediğine göre 2015 ekonomik hedeflerinin de önceki yıllarda olduğu gibi tutturulamayacağı kesinlikle söylenebilir.
Başarısızlık yalnız hükümetin değil toplumun, özel işletmelerin başarısızlığını da yansıtmaktadır. Yapısal değişimden anlaşılması gereken toplumun değer yargılarının, davranış biçiminin, özel işletmelerin yönetim anlayışlarının, amaç fonksiyonunun, değerleme ölçülerinin değişmesidir.

***

Günümüzde gündemde olmayan 1960’lı yılların başlarında ortaya atılmış ekonomik kalkınma modeli teorisi; toplumsal başarı, toplumun amaçlara ulaşma, toplumsal başarılı olma çabası, dürtüsü olarak ifade edebileceğimiz (n. achievement) görüşler. Bu görüşü, modeli savunanlara ne Nobel ödülü verdiler ne de uluslararası finans kuruluşlarında üst düzeyde görevlendirildiler.
Doğal olarak üstü örtülmeye çalışıldı.
“Toplumsal çaba gösterilmeden, başarılı
olma tutkusu olmadan, bireylerde itici güç,
teper oluşmadan ekonomik kalkınma olmaz.”
Toplumsal duyarsızlıkla, sarsılmazlıkla, atraksiyon ile kalkınmayı bırakın, insan onuruna uygun bir düzen dahi kurulamaz.
Makro ekonomik düzeyinde sonuç, işletmelerin bireysel sonuçlarının birleştirilmesi, konsolide edilmesidir. Artık iktisat teorisi, mikro öğelere, işletme yönetimine, işletmelerin tutumuna, politikalarına, daha çok ağırlık vermektedir. Türkiye’de gerçek anlamda girişimci azlığı, işadamı olarak nitelendirilen kişilerin tutumu ciddi bir yapısal sorun oluşturmaktadır.
Yapı değişmeden başarılı sonuç alma olanağı yoktur. 2015 yılı için en iyimser dilek, 2014 yılını da aratmamasıdır.