Dürüstlük, etik hatta hukuk kurallarına aykırı olarak ürünlere, içerikleri, miktarı, üretim ve son kullanım tarihlerine ilişkin yanıltıcı etiketler konulduğu gibi kişilere de lider, devlet adamı, bilim insanı, sanatçı, yazar, gazeteci, iş insanı gibi sıfatlarla yanıltıcı etiketler de yapıştırılmaktadır. Ürünün yanıltıcı etiketi yalnız kullananları, tüketenleri etkilediği halde, kişilerin yanıltıcı etiketleri, kurumları, toplumu hatta tüm ülkeyi ve geleceğini olumsuz etkilemektedir. Ürüne ilişkin yanıltıcı bilgiler, sorumluluğu, hukuki yaptırımı gerektirdiği halde kişilerin, yanıltıcı etiketi daha sakıncalı, zararlı olmasına karşın sorumluluğu bulunmamaktadır.

Kişiye ilişkin yanıltıcı bilgi; kendisinden, çevresinden, karşılıklı yarar beklentisinden, iç ve dış çıkar çevrelerinin kâzip şöhret yaratmalarından kaynaklanmaktadır. Kişilerin, şeyhin kerameti kendinden menkul misali, sahip olmadıkları üstün yeteneklere, artamlara, meziyetlere sahipmiş gibi söylemleri, davranışları, yanıltıcı etiket oluşturuyor. Bazı çevrelerin, yarar bekledikleri kişileri överek, yanıltıcı bilgiler vererek, etkili mevkilere gelmelerini sağlayarak beklentilerini gerçekleştirme amaçları, yanıltıcı etiketin diğer bir kaynağı oluyor. Karşılıklı tanıtım, övgü, güzelleme ile “quid pro quo” söyleme dayalı, yanıltıcı etiketli ünlüler yaratılmaktadır. İç ve dış çıkar çevreleri, överek, ödüllendirerek, onurlandırarak, ileride sesyayarı olarak kullanacakları kâzip şöhretleri dolanıma sürmektedirler. Hebenneka şöhretler de yaratıcıları olan çevrelerin çıkarlarını koruyucu, görüşlerini yayıcı, karşıtlarını da küçültücü, aşağılayıcı şöyleşiler, yayınlar, açıklamalar yaparak minnet borçlarını ödemektedirler.

Kişilerin etiketlerinin doğruluğunu, bazı belgelerle irdelemek gerekir. Bu bağlamda kişinin özgeçmişi aydınlatıcı bilgi kaynağıdır. Latince CV (curriculum vitae) sözcüğü, belgenin tarihsel olarak da eski ve önemli olduğunu göstermektedir. Kişinin cemaziyülevveli, geçmişte yaptıkları, nitelikleri, yetenekleri hakkında bilgi kaynağı olmaktadır. Ayrıntılı özgeçmişte, kişinin orta, yüksek, lisans üstü eğitimi, üniversite, bölümü, giriş (YKS) puanı, tamamlama süreleri, dereceleri, bilgi ve yetenekleri konusunda ipuçları sağlar. Geçmişte yapmış olduğu işler, görevleri, süreleri, mesleki yeterlilik sınavlarındaki sırası, kişinin deneyimi, başarımı konusunda aydınlatıcı bilgi verir. Kişinin üye olduğu, görev aldığı STK, kişiliği, eğilimleri hakkında görüş verir. Akademisyenler için yayınları hakkında ayrıntılı bilgiler de CV’lerinde yer almalıdır.

Özgeçmiş, formalite olarak alınacak, dosyaya konulacak, sıradan değil, kişiyi tanıtacak, değerlendirilmesine katkıda bulunacak önemli belgedir. Bilgiler, diploma ve resmi belgelerle kanıtlanmadığında yok hükmünde sayılmalıdır.

Kamuda görev alanlara, siyasilere ilişkin bir irdeleme belgesi de servet beyanıdır. ABD’de “Politikada para var” yerleşik deyişi, kişilerin politika yapmasının amacını yansıtır. Yolsuzluk savları, söylemleri, ima yoluyla da olsa politikacılara uzanmaktadır. Politikacıların töhmet altında kalmamaları için şeffaflık ilkesi gereği de sık aralıklarla servet beyanında bulunmaları aydınlatıcı olur. Özal döneminde kaldırılan servet bildirimi, yalnız yolsuzlukları önleme açısından değil vergi denetimi açısından da gerekli olduğundan, yeniden yürürlüğe konulmalıdır.

Hesap verme, hem demokratik toplum olmanın hem de adalet sağlamanın gereğidir. Haksız edinimi olanların, görevlerini kötüye kullananların, toplum yararı yerine kişisel çıkar sağlayanların hesap vermeleri adalet gereğidir. Bu amaçla ülkenin en değerli, en güvenilir yargıçlarının ve savcılarının görev aldıkları ihtisas mahkemeleri kurulmalıdır. Suçluların cezalandırılması, haksız, töhmet altında kalanların aklanması adalet gereğidir.

Toplumda olayları, kişileri gözleyen, izleyen, bilgi toplayan bulunmakta, Batı’da “watchdog” olarak tanımlanan bu kişiler, kamuya yararlı hizmet vermektedirler. Bu tür kişiler ülkemizde de bulunmakta, kamuyu bilgilendiren gazetecilik yapmakta, ancak yargılama, suçlama, cezalandırma tehdidi ile engellenmektedirler. Ülkede yolsuzluğun, haksızlığın, israfın önlenebilmesi için cesur, özverili, kamuya hizmet tutkulu bu tür kişilere ve toplumun, kendisine hizmet edenleri desteklemesine gereksinim vardır. Toplumun tepkisizliği, israfı, yolsuzluğu cesaretlendirmekte, yolsuzlukların üstü örtülmektedir. Toplumun duyarsızlığına Şair Eşref, geçen asırda “Bir soğan soyuluyor / Yaşarıyor gözler / Bir devlet soyuluyor / Aldırmıyor öküzler” diye tepki vermiştir.

Kişilerin üstündeki yanıltıcı etiketleri kaldırabilirsek, kalkınma ve yolsuzlukları önlemede bir aşama kaydetmiş olacağız.