Doğu Karadeniz’in can damarı olan ÇAYKUR, çay yasa tasarısının yasalaşması halinde yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Doğu Karadeniz’in tamamında örgütlü ve her üreticiden yaş yaprak satın alma ve işleme yeteneğine sahip ÇAYKUR, 125 bine yakın üreticinin ve yaklaşık 1 milyon nüfusun da geçim kaynağı.

- Hazırlanan çay yasa tasarısı neleri öngörüyor?

Hazırlanan kanun tasarısı, Çay Kurulu kurarak, sözde çay sektörünün değerini arttırmayı ve kaliteli çay üretmeyi planlıyor. Ancak tasarı, çay kurulunun kurulmasının yanı sıra kuru çayın borsada alınıp satılması, çay desteklerinin yeniden belirlenmesi gibi düzenlemeleri de kapsıyor. Tüm bu olağandışı yetkilerle donatılan Çay Kurulu, ÇAYKUR’u tamamen devre dışı bırakmayı hedefliyor. ÇAYKUR’un tasfiye edilmesiyle sektörün tamamen tüccarlara bırakılacak olması yaş çay üreticilerini endişelendiriyor. Daha şimdiden uluslararası şirketler Türk çay piyasasında büyürken yerli işletmeler bir bir yok olarak kapanmaktadır. ÇAYKUR’un ortadan kaldırılması ve yüzde 145’lik gümrük vergisinin de aşağıya çekilmek istenmesi ucuz, kalitesiz, sağlıksız çay ithalatına yol açacaktır. Çay ekimini ve çay üretimini kapsayan tasarı Türk çayını açık pazar ekonomisinin insafına terk ederek çayımızı üretici, tüketici boyutunda ciddi zararlara uğratacaktır.

- Kurulması hedeflenen Çay Kurulu nasıl oluşturulacak?

Kurulması hedeflenen Çay Kurulu’nda, Tarım Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ile Hazine Müsteşarlığı’ndan, Rize ve Trabzon Ticaret Borsası Genel Kurulu’ndan, ÇAYKUR Genel Müdürlüğü’nden, çay tarımının yapıldığı il ve ilçe ziraat odaları ve Türkiye Ziraat Odaları Birliği’nden üyeler bulunacak. Toplam 9 üyeden oluşacak kurulun tamamı Bakanlar Kurulu’nca atanacak ve kurul üyelerinin görev süresi beş yıl olacak. Çayda tek söz sahibi olacak kurul, çayın fiyatından nerede yetiştirileceğine, üretim alanlarının ne kadar olacağına kadar bütün kararları alabilecek.

- ÇAYKUR özelleştirilirse neler olur?

Hazırlanan kanun taslağı kuru çay ihtisas borsasının kurulmasını öngörüyor. Bu da kuru çayın borsada dünya piyasalarındaki fiyatlara göre değer bulması demek. Hindistan, Pakistan, Sri Lanka gibi çayın anavatanı olan ülkelerin doğasının, ikliminin çay yetiştiriciliği için oldukça uygun olması ve bu ülkelerde insan emeğinin de çok ucuz olması ve benzeri avantajlar, Türk çayının dünya ile rekabet edebilmesini neredeyse imkânsız hale getirecektir. Piyasada oluşacak çay fiyatı, maliyetini bile karşılayamayan çayın üreticisinin de bu sebepten bir süre sonra piyasadan çekilmesine neden olacaktır. Bu uygulama aynı zamanda çay tarımından başka geliri olmayan, bulunduğu coğrafyada yetiştireceği ürün çeşidi sınırlı olan Doğu Karadeniz halkının işsizliğine, yoksulluğuna neden olacak. Hazırlanan tasarı diğer tarımsal KİT’lerde olduğu gibi ÇAYKUR’un özelleştirilmesini, ardından yabancı tekellere satılarak kapatılmasını da hedefliyor. Bugüne kadar gerçekleştirilen tüm özelleştirmelerdeki hiç değişmeyen gerçek, tüm tarımsal KİT’lerin özelleştirilerek, kapatılmasıdır. ÇAYKUR için de hedeflenen budur. Önce yasayla özelleştirme gerçekleşecek, ardından yabancılara devredilecek ve daha sonra diğer tarımsal KİT’lerde olduğu gibi kapatılacaktır.

- Tasarıda neler değişmeli?

Çay piyasasında birtakım iyileştirmelerin, reformların elbette yapılması gerekiyor ancak bunlar yeni yasa tasarısında belirtilmemiş. Çay piyasasında yapılacak iyileştirmeler şunlar olmalı:

• Çay Kurulu çay kooperatifleri ve derneklerinin üyelerini de mutlaka içermeli. Üye seçimleri demokratik usullerle gerçekleştirilmelidir.

• İthal çay karışımıyla damak tadı değiştirilmemelidir.

• Yaş çay taban fiyatı Çay Kurulu’nun teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla açıklanmalıdır.

• Çay bahçeleri yeniden ruhsatlandırılarak yapılandırılmalı, kooperatifçilik teşvik edilmelidir.

• Kaçak çay, çayımıza karışmamalı bu konuyla ilgili yasal düzenlemeler etkinleştirilmeli, uygulanmalıdır.

• İthal çaya uygulanan gümrük vergisi aynı şekilde devam ettirilmelidir.

Yaşananlardan anlaşılacağı üzere ÇAYKUR’u özelleştirme konusu 2001 yılından beri gündemde tutulsa da, konunun sosyal ve siyasi boyutlarının ağırlığı, özelleştirmenin sürekli ertelenmesine neden olmuştur. Ancak ne yazık ki, ÇAYKUR’un akıbeti de diğer tarımsal KİT’lerle aynı olacak. Bu durumda özel sektörün bile itibarıyla rekabet edemediği ÇAYKUR’un kapanması, özelleştirilmesi gerçekleştirilerek, Türk çay piyasasını altüst edecektir.

sadik.celik@keyveni.com.tr