Güzel yazılmış bir anı kitabı okumak, güzel bir roman, bir tarih, bir toplumbilim kitabı okumak gibidir. Pakize Türkoğlu’nun yeni yayımlanan kitabı Kızlar da Yanmaz - Genç Cumhuriyet’te Köy Çocuğu Olmak’ı (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları) bunların hepsinden daha fazlasını sundu bana. Beş yüz elli sayfaya yayılan kitap, 1920’lerin sonlarıyla 1930’larda geçen bir çocukluk dünyasını yansıtıyor. Bir bellekte böylesine zengin ayrıntıların bunca yıl yaşayabilmiş olması neredeyse bir mucize gibi.

Pakize Türkoğlu 1927’de Antalya Gazipaşa’nın bir dağ köyü olan Çile’de doğmuş. Cumhuriyet bayramlarının “Hürriyet Düğünü” olarak kutlandığı yıllarda, bu uzak dağ köyünde okula gitme isteğiyle yanıp tutuşan bir küçük kız çocuğunun gözünden yaşadığı çevre ve insanlar anlatılıyor kitap boyunca.

Sanki çağlar ötesinde bir masal dünyası yazarın bize anlattıkları. Örneklerine günümüzde artık rastlamanın olanaksız olduğu insanlar... Hayvanlarıyla, yapılarıyla, ağaçlarıyla, otlarıyla yabanıl Toroslar doğası... Güzelliği, “Doğan aya sen çekil, ben doğuyorum” diye tanımlanan bir nene; yaylalara durmadan ceviz ağaçları diken Şıh Mustafa; kendi doğal yaşam biçimleri türlü zenginliklerle dolu tavuklar, keçi sürüleri, onların bilge çobanları ve daha nice nice sonsuz ayrıntılarla doğa ve insan zenginliği... Tuzla yenilen portakalın, ekşi narın tadını artık nerede bulmalı?

***

Pakize Türkoğlu’nun kitabı yalnızca hayatının ilkokul bitene kadarki bölümünü anlatsa da, sonrasında Aksu Köy Enstitüsü’ne gitmesiyle bütün hayatını değiştirecek yeni bir süreç başlamış. Nice köy çocuğunun okuyup aydın insanlara dönüşmesini sağlayan enstitüler, onun da yaşamını değiştirmiş. Öğrenimini sürdürüp ülkemizin önde gelen eğitimcilerinden biri olmuş.

Bugünün yeni kuşaklarına aktardığı anıları, benzersiz doğa ve insan güzellemelerinin yanı sıra Cumhuriyetin kuruluş yıllarındaki eğitim coşkusunu da yansıtıyor. Eğitimle bir ülkenin ve insanlarının yazgılarının nasıl değiştiğinin bir belgesi. Yeni bir ülkenin kurulduğu bu yıllar, öğretmenlerin; ülkenin yollarını, yapılarını yapmaya girişmiş mühendis ve mimarların; sağlıklı kuşaklar yetiştirmeyi hedefleyen hekimlerin, tarihi yeniden yazdıkları yıllardı.

O heyecanı anlamadan, bugünün dünyasına bakmak büyük eksiklik olur.

***

Böyle şiir güzellikleriyle dolu bir kitap okuyunca insan ister istemez o doğa parçalarının bugün nasıl olduğunu merak ediyor. Bugüne dek hiç yolum düşmedi, kitapta anlatılan Gazipaşa ve çevresine. Toroslar oysa Yaşar Kemal’in romanları, Osman Şahin’in öyküleriyle önemli yer tutar edebiyatımızda.

Ozanları düşündüğümde, nedense bizim ozanlarımız değil de, ülkemizde uzun yıllar yaşayan, Toroslar üzerine çok sayıda şiiri bulunan Danimarkalı ozan Henrik Nordbrandt geldi aklıma.

Neyi yeğleyim, bilmiyorum:

Seni mi, sevgilim Toros Dağları’na,

Toros Dağları’nı mı yoksa güllere.

O kadar güzel ki Toros Dağları;

Gülleri o kadar al, o kadar kokulu ki!

İşte seni tam o kadar seviyorum.

(Çeviren: Murat Alpar)