25 Ağustos 1991’de, Linus Torvalds’ın “..Nisan’dan beri ücretsiz bir işletim sistemi üzerinde çalışıyorum, sadece bir hobi olarak. Ve hazır hale gelmeye başladı; bu aşamada MINIX’in sevdiğiniz/sevmediğiniz özellikleri ile ilgili düşüncelerinizi almak istiyorum ..” sözleriyle doğan Linux’un, 17. yaşını kutluyoruz.

Linus Torvalds Helsinki Üniversitesi’nde bir öğrenci iken Intel’in yeni işlemcisi 80386’nın korumalı mod mimarisini denemek üzere geliştirmeye başladığı Unix (yani Minix) tabanlı bir işletim sistemi çekirdeği olan Linux, Torvalds’ın İnternette yaptığı duyuru sonucunda tüm dünyadan birçok programcının da desteği ile hızla gelişti. Açık kaynak kodlu, özgür bir yazılım olan linux günümüzde hemen hemen tüm büyük bilgisayarlarda kullanılmaktadır.

Açık kodlu bir yazılım olan Linux özgür gelişimi, yaratıcılığı ve bağımsız ilerlemeyi desteklemekte ve bilişim dünyasından destek görmektedir.

Peki bunca söz ettiğimiz özgür yazılım ne ola ki? İnternet ansiklopedisi Vikipedia şöyle anlatıyor:

“Özgür yazılım, kullanıcısına çalıştırma, kopyalama, dağıtma, inceleme, değiştirme ve geliştirme özgürlükleri tanıyan yazılım türüdür.

Özgür Yazılım Vakfı’nın ifadesiyle belli başlı dört özgürlüğü barındırır:

? Her türlü amaç için programı çalıştırma özgürlüğü (özgürlük 0)

? Programın nasıl çalıştığını inceleme ve kendi gereksinimleri doğrultusunda değiştirme özgürlüğü (özgürlük 1). Program kaynak koduna erişim bunun için bir önşarttır.

? Yeniden dağıtma ve toplumla paylaşma özgürlüğü (özgürlük 2).

? Programı geliştirme ve gelişmiş haliyle topluma dağıtma özgürlüğü (özgürlük 3). Böylece yazılım bütün toplum yararına geliştirilmiş olur. Program kaynak koduna erişim bunun için de bir önşarttır.

Bir program, ancak bütün kullanıcıları bu hakların tümüne sahip oldukları zaman özgür bir yazılım olur. Bu özgürlüklere sahip olmak, kimseden izin almamayı ve izin için hiçbir bedel ödememeyi de içerir. Genel kanının aksine özgür bir yazılım, ücretsiz dağıtılabileceği gibi ücretli de dağıtılabilir. Bu nedenle, ticari yazılım olarak satılmasına engel yoktur...

Şu anda neredeyse tüm üniversite bilgi işlem merkezleri, bunların yanında Google, NASA, IBM, Yahoo, HP, Boeing, HSBC, CitiBank, Red Hat, Sony Ericsson, Nokia, Siemens, Samsung, General Motors, Hyun, Oracle, EToys, TÜBİTAK, Troll Tech., Novell gibi çok büyük kuruluşlar Linux kullanmakta ve bir şekilde özgür yazılımlara destek olmaktadırlar.”

Doğal olarak büyük işletim sistemlerini üreten firmalar bu girişimlerden hiç ama hiç hoşlanmıyorlar. Ancak TÜBİTAK tarafından geliştirilen Pardus artık sadece Türkiye’de değil Avrupa Birliği’nin birçok ülkesinde de kullanıcı buluyor. Ülkemizde bazı yayınlar özgür masaüstü programı Scribus ile çıkıyor. Hem arkasında büyük bir kitlesel programcı desteği var hem de kullanıcı açısından bedava. Ülkemizde en çak kullanılan masaüstü yayıncılık programının neredeyse onda biri kadar yer tutuyor.. ama bana sorarsanız (her ikisini de kullanmaktayım) Scribus daha marifetli.

***

Bu hafta Linux’un yaş gününü kutladıktan sonra bir başka önemli konuya daha kısaca değinmek gerek. Aylardır sansürlenen Youtube sitesine Türkiye’den erişim yakında olanaklı olacak. İnternet ve bilişim cahili sansürcülere buradan bir iki söz etmek gerekli. Türkiye’deki internet kullanıcılarının büyük çoğunluğu bunun gibi yasaklanan sitelere arka kapılardan dolaşarak girdiler.

LKD sitesinden aldığımız bilgiye göre de sansürlenmeye çalışılan Youtube’de 34 bin Atatürk, 103 bin İstanbul, 5400 Alanya, 7750 Bodrum, 48000 Fenerbahçe, 46000 Galatasaray, 35600 Beşiktaş videosu da dahil olmak üzere yüz milyonlarca video var. Youtube gibi sosyal ağ webleri, pek çok eğitici malzemeyi, az bulunan eski belgeleri, filmleri, ders notlarını içerdiği gibi, çeşitli iş bağlantılarına da olanak sağlıyor.

Ama sansürcü, sitedeki herhangi bir film yüzünden tüm siteyi yasaklamayı sürdürüyor. Hadi sansürcünün görevi bu.. Peki onu teşvik edenlere ne demeli?

Olanlardan hiçbir şey anlamaz gibi duran Ulaştırma Bakanı hızlı trene baktığı kadar, internet ile ilgilense keşke...

mehmet@cumhuriyet.com.tr