Bilindiği gibi dernekler, Dernekler Kanunu ve Medeni Kanun hükümlerine tabi kuruluşlar olup kanundaki tanıma göre, “Kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzelkişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzelkişiliğe sahip kişi topluluğu”dur.

Dernekler ticari kazanç amacıyla kurulmazlar; ancak amaçlarını gerçekleştirmek için üyelerine mal ve hizmet satabilirler ve bunun için iktisadi işletme kurarlar veya şirketlere ortak olabilirler.

Bu durumda dernekler ticari işlemler yapmış olur ve bu nedenle de Türk Ticaret Kanunu devreye girer.

6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 16. maddesi şu hükmü içermektedir. “(1) Ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzelkişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar da tacir sayılırlar.

(2) Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzelkişileri, kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, bir ticari işletmeyi ister doğrudan doğruya, ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzelkişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar.”

Bu hüküm gereği, derneklerin iktisadi işletmeleri varsa tacir sayılacaklardır. Dernekler tarafından kurulan iktisadi işletmelerin tüzelkişiliği olmadığı için derneklerin iktisadi işletmeleri kanunen tacir sayılmamakta, tacir sıfatı ve ticari faaliyetlerden doğan sorumluluklar, asıl tüzelkişiliği haiz olan derneğe ait olacaktır.

Öte yandan dernekler, iktisadi işletmelerini ticaret siciline TTK 40. madde gereği tescil ettirmek zorundadırlar. “(1) Her tacir, ticari işletmenin açıldığı günden itibaren on beş gün içinde, ticari işletmesini ve seçtiği ticaret unvanını, işletme merkezinin bulunduğu yer ticaret siciline tescil ve ilan ettirir. (2) Her tacir kullanacağı ticaret unvanını ve bunun altına atacağı imzayı notere onaylattırdıktan sonra sicil müdürlüğüne verir. Tacir tüzelkişi ise unvanla birlikte onun adına imzaya yetkili kimselerin imzaları da notere onaylattırılarak sicil müdürlüğüne verilir.”

Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun şu anda tartışılan ve hazırlanma gerektiren hükümlerini hatırlatırsak iktisadi işletmeleri olan ve tacir sayılan derneklerin de çok sıkı hazırlık yapmaları gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır.

1- Muhasebe kayıtları Türk muhasebe standartlarına göre tutulacaktır.

Bu standartlar dernek tarafından iktisadi işletmeye aktarılan paralar bakımından önem arz etmektedir.

2- Haksız rekabete meydan verilmesi halinde dernek yöneticilerinin cezai sorumluluğu söz konusu olabilecektir.

Örneğin bir dernek, iktisadi işletmede kendi üyeleri dışında da bazı faaliyetler gösterirse ve bu da sadece bu işleri yapanların işlerini sekteye uğratıcı bir haksız rekabet yaratırsa dernek yöneticilerinin sorumluluğu iddia edilebilecektir.

3- 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecek Borçlar Kanunu’nun 547. maddesinde yazılı “Ticari temsilci, işletme sahibinin, ticari işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin işlemlerde ticaret unvanı altında, ticari temsil yetkisi ile kendisini temsil etmek üzere, açıkça ya da örtülü olarak yetki verdiği kişidir” hükmü gereği dernekler iktisadi işletmelerine bir temsilci atamak zorundadırlar. Bu kişiler asıl tacir olan derneğe karşı, temsilcinin işlemlerinden, 3. şahıslara karşı da dernek tüzelkişiliği sorumlu olacaktır.

4- Dernek iktisadi işletmelerinin tacir olmasına rağmen ticaret şirketi sayılıp sayılamayacağı hususunda yeni Türk Ticaret Kanunu’ndaki hükümlerin birlikte incelenmesi ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nun bu işletmeleri kurum sayıp kurumlar vergisi mükellefi kabul etmesi nedeniyle yeni TTK’nin denetimle ilgili hükümlerine tabi olacağını düşünüyoruz.

5- İnternette yayımlanacak hususlar bakımından da anonim şirketlerin tabi olacağı esasların geçerli olacağı kanaatindeyiz.

Bütün bu açıklamalardan sonra iktisadi işletmesi olan derneklerin ciddi hazırlık yapmalarını tavsiye ediyoruz.