Selçuk İncesu

Emekli Büyükelçi

Nedense ülkemizin ilk Afrika’ya açılış programı, Gündüz Ökçün’ ün Dışişleri Bakanlığı yaptığı, Üçüncü Ecevit Hükümeti tarafından uygulamaya konulduğu unutulmaktadır. 

Bilimsel makale ve kitaplarda Türkiye’nin Sahra Altı Afrika (SAA) ülkelerine açılımının Dışişleri Bakanlığı tarafından 1998 yılında hazırlanan çok boyutlu bir program çerçevesinde uygulamaya konulduğu belirtilmektedir.

Nedense ülkemizin ilk Afrika’ya açılış programının 5 Ocak 1978-12 Kasım 1979 tarihleri arasında görev yapmış, Gündüz Ökçün’ün Dışişleri Bakanlığı yaptığı, Üçüncü Ecevit Hükümeti tarafından uygulamaya konulduğu unutulmaktadır. 

Bu hükümet döneminde, ilk olarak, Dışişleri Bakanlığı’nda SAA ülkeleriyle ilişkileri yürütecek bir daire kurulmuştur. Yapılan değerlendirmede açılımın başarılı olabilmesi için öncelikle ekonomik ilişkilerin geliştirilmesine ağırlık verilmesi kararlaştırılmıştır.

Uygulamaya ekonomik açıdan güçlü Afrika ülkelerini ziyaret edecek, kamu ve özel kesim kuruluşları temsilcilerinden meydana gelen karma heyetin oluşturulmasıyla başlanmıştır. Heyette kamu kesiminden; Dışişleri bakanlığının koordinatörlüğü altında İşletmeler, Ticaret, Bayındırlık, Sanayi ve Teknoloji Bakanlıkları ile Devlet Planlama Müsteşarlıkları görevlileri yer almıştır. Özel kesimden ise Koç ve Sabancı holdingler ile Enka, Çukurova ve Şişe Cam gibi şirketlerin yetkilileri katılmıştır. 

Önemli pazar

Heyetin 11-18 Şubat 1979 tarihlerinde Nijerya ve Kenya’yı ziyaret etmesi, bu son ülkenin başkenti Nairobi’den sonra üç ayrı gruba ayrılarak temaslarını sürdürmesi kararlaştırılmıştır.

11-15 Şubat 1979 tarihlerinde ziyaret edilen zengin petrol kaynaklarına sahip Nijerya’nın o zamanki başkenti Lagos’ta önce heyetler arası toplantılar yapılmış, sonra da işadamları arasında bire bir görüşmelere geçilmiştir. Altyapı yetersizlikleri gözlemlenen ülkede yükleniciler için büyük fırsatlar olduğu değerlendirilmiştir. 100 milyona yaklaşan nüfusuyla önemli bir pazar konumundaki Nijerya’da yerli ortaklarla küçük sanayi işletmeleri kurulması için elverişli bir ortam olduğu anlaşılmıştır. Temaslar daha sonra karşılıklı ziyaretlerle sürdürülmüştür.

Sümerbank’tan ön sözleşme

15-18 Şubat 1979 tarihleri arasında ziyaret edilen ikinci durak Nairobi’de, Lagos’ta olduğu gibi, önce toplu, sonra bireysel görüşmeler yapılmıştır. İş insanları ülkedeki çay ve şeker fabrikalarının yenilenmesi için öneride bulunmuş, Sümerbank seramik fabrikası kurulması için ön sözleşme imzalamıştır. Kenya’da yerleşik Hintli ve Pakistanlıların ülke ekonomisinde etkin bir konumda oldukları gözlenmiştir.

Kenya’daki görüşmeler bittikten sonra heyetimizin üyelerinin bir bölümü Türkiye’ye dönerken geri kalanlar üç gruba ayrılarak Sudan, Uganda ve Etiyopya’yı ziyaret etmiştir. Buralardaki temaslar pazar araştırması ve karşılıklı tanışma görüşmeleri şeklinde geçmiştir. Uganda grubu ünlü diktatör İdi Amin tarafından kabul edilmiştir.

Devlet yetkilileriyle yapılan görüşmelerde tarafımızdan bu ülkelere sağlanacak teknik yardımlar konusunda bilgi verilmiş, muhataplarımız stajlar ve burslar hakkında aydınlatılmıştır.

Ziyaretin sonuçları mart ayında Dışişleri, İşletmeler ve Ticaret Bakanlarının katıldığı bir toplantıda değerlendirilmiştir. Toplantı sonunda dışsatım ve yüklenicilik işlerinin geliştirilmesi için alınacak önlemler Dışişleri Bakanı Gündüz Ökçün tarafından açıklanmıştır. Önlemler arasında dışsatım sigorta kurumu kurulması önerisi dikkat çekmiştir. 

Açılımın siyasi ayağı

SAA ülkelerine yönelik Açılım programının bir ayağı da bu ülkelerle siyasi ilişkileri geliştirmekti. Bu bağlamda, kısıtlı olanaklara karşın, büyükelçiliklerimizin sayısının artırılması için çalışmalar yapılmış. 7 büyükelçilikle temsil edildiğimiz SAA ülkelerinde Somali ve Tanzanya’da açılan 2 yeni büyükelçilikle diplomatik temsilciliklerimizin sayısı 9’a çıkarılmıştır (halen 42). Aynı dönemde Türkiye ile SAA ülkeleri arasında cumhurbaşkanı ve bakan düzeyinde karşılıklı ziyaretler gerçekleşmiştir.

Açılım çerçevesinde Türkiye Afrika’daki bağımsızlık örgütlerine destek sağlamış, Zimbabe’de (Güney Rodezya) ırkçı yönetime karşı mücadele eden ZANU ve ZAPU’ya maddi ve insani yardım göndermiştir. Bu örgütlerin temsilcileri ile karşılıklı temaslar gerçekleşmiş, Birleşmiş Milletler’de örgütler lehinde tutum alınmıştır.

Ecevit Hükümetinin 1979 sonunda iktidardan düşmesinden ve 12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra Afrika’ya açılıma son verildi. Süreç içinde açılan Mogadişu ve Darüsselam büyükelçilikleri ile 1957 yılında açılan Akra (Gana) Büyükelçiliği tasarruf gerekçesiyle kapatıldı. Afrika’nın yeniden ilgi alanımıza girmesi için 1998 yılında Dışişleri Bakanlığı tarafından hazırlanan eylem planının beklenmesi ---gerekti. 

Ecevit döneminin Afrika açılımına dair, Cumhuriyet’te yayımlanan 7 Temmuz 1974 tarihli yazı.

1978-80 tarihleri arasında yaklaşık iki yıl Afrika Dairesi Başkanlığı görevinde bulundum. Bu sürede birçok Afrika ülkesini ziyaret ederek açılım programımız hakkında bilgi verdim. Genç yardımcılarımla yaptığımız çalışmaları gururla anımsıyorum. 

Afrika’ya açılım projesinin sahipleri Sayın Bülent Ecevit ve Sayın Gündüz Ökçün’ü rahmet ve saygıyla anıyorum.