Anadolu toprağında yeşeren yaşama kültürünün kurucularından biri olan Hacı Bektaş Veli, halkımızın belleğinde derin izler bırakmış bir kişidir/kişiliktir. Mutasavvıf, düşünür ve şair yönleriyle, İslam metafiziğine hümanist bir boyut katmıştır. İnsanı temel alan bir anlayışla ortaya koyduğu inanç öğretisi, içten bir dindarlığı içerir.

Arap Müslümanlığından/Arap eksenli din anlayışları ve geleneklerinden farklı olarak insanın kulluğundan çok olgun/kâmil insan olma çabası onun düşüncelerinin temelinde bulunur. Yalnızca öte dünyaya odaklanmak yerine insanın bu dünyada erdemli bir hayat sürdürebilmesi de onun ahlak anlayışının ayırt edici özelliklerinden biridir.

Onun düşünceleri/sözleri, insan olma yolunu aydınlatan ahlak levhalarıdır, gönül işaretleridir. “Her ne ararsan kendinde ara” derken, birçok filozofta da karşılaştığımız bir düşünceyle, insana yönelik evrensel bir değer çağrısını dile getirmiştir. Kendi halkına seslenirken aynı zamanda insanlığa seslenmiştir ve o sese bugün de kulak verilmesini gerektiren olaylar ve gelişmelerle o kadar sıkça karşılaşıyoruz ki.

CİNSİYET AYRIMINI REDDETTİ

Hacı Bektaş Veli, birleştirici/bütünleştirici bir anlayışla ayrımcılığa karşı çıkar. “Erkek dişi sorulmaz, muhabbetin dilinde, /Hak’kın yarattığı her şey yerli yerinde. / Bizim nazarımızda, kadın erkek farkı yok, / Noksanlıkla eksiklik, senin görüşlerinde” derken, yüzyıllar öncesinde toplumsal cinsiyet ayrımını reddetmesi önemlidir. Çünkü önemli olan muhabbettir, diyalogdur, sevgidir. Buradaki sevgi ve duyarlılık yalnızca insana değil bütün canlılara ve varolanlara da yöneliktir.

Tanrının yarattığı evrendeki kötülüklerin sorumlusu olarak insanı gören Bektaş, insanın görüşlerini, görüş açısını düzeltmesine yönelik uyarılar yapar. Eksikliğin insandan, onun çarpık bakış açısından kaynaklandığını vurgular. Bundan dolayı Onun düşüncesinde ve inancında insanın erdemli, olgun bir insan olmasına yönelik uyarılar, öneriler ve beklentiler önemlidir.

Onun ahlak ve değer anlayışında anlamını ve önemini bugün de sürdüren buyruklar, kurallar vardır. Bunlar arasında en bilinenleri: “İncinsen de incitme. Düşmanınızın bile insan olduğunu unutmayınız. Eline, beline, diline sahip ol. İlim, hakikate giden yolları aydınlatan ışıktır. İlimle gidilmeyen yolun sonu karanlıktır”...

YOL GÖSTERMEYE DEVAM

“İlimle gidilmeyen yolun sonu karanlıktır” derken “ilim kendin bilmektir” diyen Yunus Emre ile inanç ve düşünce akrabalığı dikkat çeker. Aynı dönemde yaşayan Mevlana’yı da düşünürsek, 13. yüzyılda Anadolu’da güçlü bir inanç, ahlak ve kültür birikiminin oluşmaya başladığını görürüz. Anadolu hümanizmi ve aydınlanması olarak da değerlendirilen bu birikim, yalnızca Anadolu’da değil Balkanlar başta olmak üzere farklı coğrafyalarda da etkili olmuş ve izler bırakmıştır.

Etkileyen ve etkilenen yönleriyle Hacı Bektaş’ın düşünceleri ve değerleri, kendisinden sonra bir inanç akımına dönüşerek Anadolu’nun toplumsal yaşayış çizgilerini belirleyen bir gelenek olmuş ve halkın zihninde ve iç dünyasında hayat, ölüm, bu dünya ve öte dünya karşısında bir ölçüt, bakış açısı ve tutum olarak yerini almıştır. Bu nedenle o, Anadolu’nun kültür ve insanlık değerlerinin oluşumunda kurucu bir kişi, gönül dünyasının haritasını çizenlerin başında gelir.

EN BÜYÜK KİTAP İNSAN

Bir yaşama felsefesi, bir ahlak örneği olarak Hacı Bektaş Veli’nin düşüncelerinin önemi ve değeri bugün için de geçerlidir. Uzak Asyadan dört nala gelip Akdeniz’e bir kısrak başı uzanan bu memlekette, insanca, kardeşçe ve özgürce yaşama yolundaki mücadelemizde, zulmün, cahilliğin, dogmatizmin ve türlü körlüklerin karanlığına karşı, onun düşünce mirası hem bize hem de dünyaya ve insanlığa ışığını sunmaya devam etmektedir.

İnsan, okunacak en büyük kitaptır bugün de...

İnsandan, insanlıktan yana bir ülke ve dünya özleminin ve arayışının düşünce mimarlarından Hacı Bektaşı Veli’ye, ölümünün 750. yılı vesilesiyle, 2021 yılında UNESCO’nun da anma etkinlikleri takviminde yer vermesi anlamlı ve sevindirici bir karar olmuştur.

DOÇ. DR. MUSTAFA GÜNAY

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ 
FELSEFE GRUBU EĞİTİMİ ANABİLİM DALI