Olaylar Ve Görüşler

Irak Üzerinden Güney Komşularımızla Yeni Bir Açılım Modeli - Osman KORUTÜRK / Selim KARAOSMANOĞLU

02 Mart 2021 Salı

Gara'da geçtiğimiz hafta TSK tarafından gerçekleştirilen Kartal-Pençe 2 operasyonunda iki subayımızla bir astsubayımızın şehit olması ve PKK terör örgütünün beş altı yıldır rehine tuttuğu asker ve sivil kamu görevlisi 13 vatandaşımızı katletmesi milletimizi yasa boğmuştur.

Bu yazının amacı, plan ve icrası ciddi eleştirilere konu olan ve sonuçlarının acısı hepimizin yüreğini buran bu talihsiz operasyon vesilesiyle sınır ötesi sorunlar bağlamında Türkiye'nin ulusal çıkarlarını doğrudan ilgilendiren bir konuyu hatırlatarak ileriye dönük nesnel öneri ve uyarılarda bulunmaktır. 

Söze Gara olayının Kuzey Iraktaki Irak Kürdistan Bölgesel Yönetiminin (IKBY) idaresindeki bölgede meydana gelmiş olduğundan başlayalım. Uluslararası hukuk kuralları ve ikili anlaşmalar bir ülkeye yönelik sınır ötesi terör tehditlerini bertaraf etme amaçlı askeri operasyonların, tehdit topraklarından kaynaklanan ülke tarafından yapılmasını gerektirir.

Buna göre Irak ve Suriye topraklarından ülkemize yönelen terör faaliyetlerine karşı müdahalenin ilke olarak Irak ve Suriye hükümetleri tarafından yapılması gerekmektedir. Konuya Irak açısından bakıldığında, Iraktan ülkemize yönelik terör tehdidinin esas itibarıyla IKBY idaresi altındaki Kuzey Iraktan kaynaklandığı görülür.

Nitekim, PKK kamplarının çoğu Kuzey Irakta olduğu gibi terör örgütü taktik ve lojistik gereksinimlerinin önemli bir bölümünü yine IKBYnin yetki alanları içinden sağlamaktadır. PKKyi belki fiilen desteklemese dahi, Erbilin terör örgütünün bu bölgedeki faaliyetlerini gözünden kaçırması söz konusu değildir. Buna karşılık Merkezi Bağdat yönetiminin Kuzey Iraktaki güç ve etkinliği sınırlıdır.

Sonuçta, Iraktan Türkiyeye yönelik terör tehditlerine engel olma yükümlülüğü, bölgedeki yönetsel meşruiyetini Irak’ın federal anayasasından alan IKBYye düşmektedir. Ancak referandum hamlesinin sonuçsuz kalmasına rağmen bağımsız devlet hayallerini terk etmediği bilinen Erbilin, bunun için kendince uygun koşulların oluşmasını beklediği bir ortamda PKKye karşı bölgede Kürtleri birbirleriyle karşı karşıya getirdiği algısını yaratacak bir silahlı harekete girişmesini beklemek gerçekçi olmaz.

Suriyeye gelince, nedenleri başka olsa da durum bu ülke açısından farklı değildir.

YUMUŞAK GÜÇ DEVREYE GİRMELİ

Bu durumda Türkiye, kısa ve orta vadede, mecbur kaldığında, uluslararası hukuk ve BM Sözleşmesinde öngölen meşru savunma hakkı çerçevesinde sınır ötesi operasyonları bizzat yapmak zorundadır. Ancak Türkiyenin, bir yandan bu operasyonlara gereken her türlü imkân ve başka da Irak ve Suriye ile ilişkilerini düzelterek onları yükümlülüklerini yerine getirmeye teşvik edecek olumlu diplomatik zemini oluşturmaya çalışmasında da sayısız yarar vardır.

Bunun için yapılması gerekenlerin başında, Türkiyenin 2010 yılından bu yana neredeyse tamamen terk etmiş olduğu yumuşak güç kullanımını” tekrar ön plana çıkarması gelmektedir.

OVAKÖYDE İKİNCİ SINIR KAPISI

Türkiyenin elinde bunu sağlayabilecek önemli bir olanak vardır. Bu da Irak ile Türkiye arasında halihazırdaki tek sınır kapısı olan Haburun yaklaşık 16 km. batısındaki Ovaköyde ikinci bir sınır kapısı açılmasıdır.

Habur kapısı doğrudan IKBY bölgesine açılmaktadır. Iraka buradan giriş yapan yolcu ve nakil araçları yaklaşık 90 kilometre boyunca, IKBYnin konjonktüre göre değişen kural, yönerge ve uygulamalarına tabi olarak ilerleyip; ancak Dohuktan 5 km. kadar sonra Faydada Bağdat Merkezi Hükümetinin yetki alanına girebilmektedirler.

IKBYnin bu güzergâhta genellikle keyfi ve kısıtlayıcı uygulamalara başvurduğu bilinmeyen bir tutum değildir. Oysa, Silopi ile Cizre arasında Ovaköyde ikinci bir sınır kapısının açılması, buradan Iraka girecek olanların IKBY bölgesinde ancak 4-5 km. kadar kısa bir seyahati takiben Bağdat’ın kontrolü altındaki bölgeye girmelerini sağlayacaktır. (1)

Bu proje, Irakta Sincar yöresinde ve özellikle Suriye sınırındaki gelişmelerle, ABDnin Suriye politikasındaki istikrarsız yaklaşımları karşısında Türkiyenin güvenliğine de gerektiğinde katkı sağlayabilecek bir önlem olarak düşünülmelidir.

IRAK TÜRKLERİNİN ELİNİ DE GÜÇLENDİRİR

Nitekim, eğer Ovaköy kapısı gündeme ilk getirildiğinde açılabilmiş olsaydı, bu büyük olasılıkla, o tarihlerde Irakta yürütülen anayasa çalışmaları bağlamında Irak Türklerinin (2) ülkedeki siyasi konumlarını güçlendirecek bir etken olacaktı. Bugün dahi, Ovaköy yoluyla sağlanacak yeni bir bağlantı, mezhepsel ayrım yapmadan hepsine karşı yadsınamaz bir manevi sorumluluk taşımakta olduğumuz Irak Türklerinin ülkemizle iletişimlerini kolaylaştıracak ve onlara kendi ülkeleri içinde sürdürülebilir bir rahatlık ve belli bir güç kazandıracaktır.

KAPIDAN ÇOK DAHA ÖTESİ

Konu her hal ve kârda bir paket program konseptiyle ele alınmalıdır. Bu bağlamda sınır kapısının bağlantısı, Ovaköyden sonra Kerkük-Yumurtalık Boru hattı güzergâhı üzerinden, ara pompa istasyonlarını ve güzergâh boyunca giden servis yolunu izleyerek yaklaşık 4-5 km. sonra IKBY sınırlarından çıkıp Ninovah vilayetinden Bağdat’ın münhasır yetki alanına girecek olan daha geniş yeni bir yol yapımıyla sağlanmalıdır. Bu yol, kurulacak iki köprüden sonra herhangi bir coğrafi-fiziki engelle karşılaşmadan Jebel-Sincar’ın doğusundan şimdiye dek ihmal edilen Telafer kentinden de geçerek doğrudan Musula ulaşacaktır.

Türkiyenin ilk aşamada güvence altına aldığı arazi bölgesi ile sınırdaki geçiş denetimini, hukuki ve ahdi süreklilik arz edecek bir modalite kapsamında Ninovah (Musul) vilayetine devretmesinin Türkiyeye Bağdatta büyük bir ağırlık ve siyasal manevra yeteneği kazandıracağı da bu bağlamda kaydedilmelidir. Projenin stratejik kalıcı bir değer kazanması için lojistik planda Türkiyenin Körfez Bölgesine ve Arap Yarımadasına en kısa yoldan ulaşmasını sağlayabilmesi (3), çok boyutlu ilişkilerini sürdürebilecek bir altyapının geliştirilmesi gerekmektedir.




Bu altyapının Nusaybinden Suriyede Kamışlı’yı “bypass” edip Cizreden geçerek Iraka Tel Köçek tarikiyle ulaşacak bir demiryolu ile takviye edilmesi yerinde olacaktır. Paket program, yukarıda sözünü ettiğimiz karayolu ile bu yeni demiryolunun İskenderun ve Mersin liman terminallerine bağlanmasını da içermelidir.

Böylece Ovaköy sınır kapısıyla bağlantıları hem Türkiye hem de komşuları için önemli bir ekonomik değer kazanacak ve Türkiyenin yumuşak güç kullanımı açısından olumlu bir araç olarak devreye girecektir.

Bu mega-projenin” küresel etkileri yanında; yaratılacak karşılıklı sürdürülebilir bağımlılık yoluyla Irak ile Suriyenin (bizim de çıkarımıza olan) toprak bütünlükleri ile siyasi birlikleri güçlenecektir. Bu da çeşitli bölgesel altgrupların ekonomik teşviklerle denetim altında tutulmasını kolaylaştıracaktır.

Ovaköy’de ikinci bir sınır kapısı açılması projesi konusunda görülen isteksizliğin nedenleri arasında ekonomik çekincelere üst sıralarda yer verildiğine işaret etmiştik. Gerçekten de görev yaptığımız dönemde Dışişlerinin önemini ısrarla vurguladığı bu projeye karşı çıkanlar, gerekçelerinin başında böyle geniş bir yapısal girişimin devlete “büyük” ve “gereksiz” bir yük doğuracağı savını öne sürmekte idiler.

Aslında bu sav, mevcut durumun sürmesinde siyasi ya da ekonomik çıkarı olan sınırın her iki tarafındaki etkin lobi gücüne sahip yerel unsurların elini güçlendirmek için öne sürülen bir bahane olmaktan öte bir anlam taşımamaktadır. Zira, önemli bir bölümü esasen mevcut bulunan alt-yapının bir miktar tadili ile hayata geçirilebilecek olan ikinci sınır kapısı ve bağlantı yolları teknik ve topografik açıdan kayda değer bir zorluk arz etmediği gibi, bunların yapılması öz kaynaklardan çok büyük bir bütçeye de ihtiyaç göstermemektedir.

Her hal ve kârda, projenin İskenderun ve Mersin liman terminalleri üzerinden Akdeniz’e uzanan bir paket halinde planlanması halinde, bunun BOT da dahil çeşitli kaynaklardan finansmanı mümkün olabilecektir. İnancımız odur ki, bu proje hayata geçirilebildiği takdirde ülkemize o coğrafyada bugünkünden daha büyük bir hareket özgürlüğü verecek, komşularıyla onların komşularına yönelik yeni ekonomik açılım olanakları sağlayacaktır. 

SONUÇ

Sonuç olarak bölge politikaları oluşturulmaya çalışılırken, Ortadoğu ve Doğu Akdeniz ülkelerinin sosyo-politik, ekonomik ve sınır aşan antropolojik yapılarıyla bu yapıların tarihsel dinamiklerini ve küresel bağlantılarını tutarlı bir vizyon içinde hesaba katmak gerekir (4).

Nitekim, ideolojik saplantılardan hareketle oluşturulan politikaların sürdürülebilir olmadığı yakın geçmişte Suriye örneği ile açık ve acı bir biçimde görülmüştür. Stratejik derinliği olduğu sanılan sığ taktik manevralarla kısa vadede yüzeysel bazı kazanımlar elde edilebilse de bunların kalıcı olmadığının artık anlaşılmış olması gerekir.

Bölgede kalıcı ve uluslararası barış temelinde bir düzen kurulması, bununla hem bizim ulusal güvenliğimizin hem de bölgenin istikrarının güvene alınması isteniyorsa, bunun mutlaka yukarıda sözünü ettiğimiz türde bir geniş açılı bir vizyona dayanması gereği göz ardı edilmemelidir.

E.BÜYÜKELÇİ OSMAN KORUTÜRK

E.BÜYÜKELÇİ SELİM KARAOSMANOĞLU

Notlar:

1- DEİK Türkiye-Irak İş Konseyi Başkanı Emin Taha, 21 Aralık 2020 tarihinde basına verdiği bir beyanatta Ovaköyde ikinci bir kapı açılmasının Iraka ihracatımızı yüzde 50 oranında artıracağına işaret etmiştir.

2- Irak Türkmenleri” yerine, daha doğru tarihi bir sıfat olan Irak Türkleri” deyimi kullanılmıştır.

3- Ovaköyden Iraka girildikten sonra Arar Sınır Kapısı’ndan çıkılarak Suriye ve Ürdüne uğramadan, karayoluyla doğrudan Suudi Arabistan ve Arap Yarımadası’na ulaşılabilecektir.

4- Söz konusu demiryolu projesi gerçekleştiği takdirde İstanbul Boğazı’ndan denizaltı geçişiyle Avrupaya bağlanacak yol, bir bakıma tarihi Berlin-Bağdat hattına da yeniden işlerlik kazandırmış olacaktır.



Yazarın Son Yazıları Tüm Yazıları


Günün Köşe Yazıları