Ülkede başkanlık, parlamenter sistem tartışması yapılıyor. Tartışmadan önce, ülkenin siyasal düzenine doğru tanı koymak gerekir. Görünürde, kâğıt üstünde hukuksal olarak siyasal rejimimiz, demokratik anayasal parlamenter sistem.
Anayasa temsil esasına dayanan parlamentonun ve yasama organının varlığı, yürütme organının seçimle kurulması, yasama organına karşı sorumlu oluşu, anayasal kurumlar, yazılı hukuk düzeni, resmi hiyerarşi, tüm bu görüntü parlamenter sisteminin özelliklerini taşıyor, varmış izlenimini uyandırıyor.
Hukuksal, kâğıt üstünde bu görüntüye karşı, fiili, de facto durum, çok farklı. Kâğıt üstünde kalan, uygulanmayan anayasa, yürütme yetkilerinin tek kişide ya da belli çevrede toplanması, yürütmenin yasama ve yargıya karşı sorumsuzluğu, hesap verebilir olmaması; yazılı yasalara karşı sözlü buyrukların geçerli olması, gayri resmi bir hiyerarşinin varlığı, güvenceden yoksun yargı, sınırlanmamış, tanımlanmamış yargı alanı... tüm bunlar, parlamenter değil, tarihteki patrimonyal yönetim tipinin özellikleri.
Patronaj sisteminin özellikleri, bir yanda patron veya patronlar, öte yanda yandaşları, patron ile yandaşlar arasında kişisel ilişkiler, kişisel bağlar; sözlü buyrukların geçerli oluşu, gayri resmi hiyerarşi, resmi görevleri, sıfatları olmayan yetkililerin varlığı olarak özetlenebilir.
Patron etrafında oluşmuş yandaş grubunun bir ideolojisi, bir programı yoktur. Yandaşlar, ideoloji, belirli program etrafında kümelenmiş bir grup değildir. Yandaşlar, patrona çoğu kez çıkar beklentisiyle bağlanma, bir araya gelmiş homojen olmayan bir gruptur. Patronla yandaş grubu arasında kişisel ilişkilere dayanan siyasal bir düzen oluşmuştur. Patronun ve yandaşın karşılıklı olarak birbirlerine verebilecekleri, değiş tokuş yapacakları çıkarları vardır.
Patron, sözlü buyruklarla yandaşlara ihale verdirir, kredi sağlar, teşvik, destek yağdırır, belli orunlara iş bulur, kamu olanaklarıyla yardım yapar. Buna karşı yandaş övgü düzer, oyla destekler. Saygılı dil kullanır, biat eder, boyun eğer, gerektiğinde patrona mali destek de sağlar. Bir çıkar değiş tokuşu uyuşur, sonuçta iktidara dönüşür.
Ülkede resmi eğitim sistemi, şeklen yetkili resmi görevliler hatta bakanlar vardır. Ancak gayri resmi bir hiyerarşik düzenle, bakanın, resmi yetkililerin üstünde eğitime yön veren gayri resmi yetkililer vardır.
Sistemde kurumlar, yetkililer, kâğıt üstünde göstermeliktir. Yazılı hukuk vardır ama sözlü buyruklar, hatta vücut dili geçerlidir.
Öncelikle mevcut düzenin ismini koyalım, sonra başkanlık mı parlamentarizmi tartışmasını yapalım. İster başkanlık, ister parlamentarizm olsun hukuk düzeni içinde yetkiler, sorumluluklar belirlidir.. Tanımlanmamış, sınırlanmamış yetkiler yoktur. Hesap verebilirlik geçerlidir. Gerekli bu koşulları, nitelikleri taşımayan bir düzen ancak patronaj düzeni, patrimonyal düzen, basitçe ağalık düzeni olarak tanımlanır.