Hükümetin, salgının ekonomik etkilerini azaltmak için açıkladığı tedbirler paketi, dar gelirli kesime doğrudan destek içermediği için, haklı olarak eleştiriliyor. Bu çerçevede hiç olmazsa, akaryakıt fiyat indirimlerine paralel olarak doğalgaz ve elektrik satış fiyatlarında da indirime gidilebilirdi.

Tüketicilerden gelen mevcut doğalgaz ve elektrik faturalarının ödenmesi için, işletmelerin kredi taksidi, vergi ve primlerinde yapıldığı gibi, 3 aylık ötelenmesi talebi hükümet tarafından kabul görmedi. Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, Anadolu Ajansı’ndaki röportajında böyle bir ötelemenin gündemlerinde olmadığını söyledi.

Faturaların ötelenmesi gündeme gelmese bile, mevcut fiyatların düşürülmesi gündeme gelebilir. Dünya petrol fiyatlarının düşmesi nedeniyle zaten enerji maliyetleri azaldı ve örneğin akaryakıt fiyatlarına yansıtılmaya başladı. Doğalgaz ve elektrik fiyatlarında ise hesaplamalar 3 ayda bir yapıldığı için, indirimler hemen fiyatlara yansımıyor. Yani, nisan ayı başında doğalgaz fiyatı ve özellikle doğalgaza dayalı üretim nedeniyle, elektrik fiyatları yeniden hesaplanacak ve zaten bir indirim yapılacak. İşte bu indirim hükümetin inisiyatif alması halinde öne çekilebilir.

Hükümet istediği takdirde, sistemi bozmak istemiyorsa, yeni hesaplamalar yapılana kadar, örneğin doğalgazdaki yüzde 18’lik KDV oranını bir süre indirerek, rahatlıkla bu indirimi hemen uygulayabilir. Daha sonra hesaplama kesinleştiğinde, vergi kaybını da karşılayacak biçimde bu açığı düzeltebilir. 

Özellikle doğalgazda nisan ayında yapılması yerine, indirimin bir an önce yapılması tüketici açısından önemli. Çünkü nisan ayından itibaren doğalgazda fiyat indirimi, zaten havaların ısınması nedeniyle, tüketimi azalacak dar gelirlinin bütçesinde önemli bir yer tutmamaya başlayacak. Buna karşılık dar gelirlilerin bütçelerinde önemli bir yer tutan doğalgaz faturası hiç olmazsa mart ayı için hafifletilmiş olacak. Diğer kesimlere aktarılacakların yanında dar gelirlinin bir aylığına hafifletilecek faturasının önemli bir kamu kaybına yol açmayacağı da ortada.

Dar gelirli için vergiden fedakârlık

Burada sözünü ettiğimiz zaten yapılacak indirimin öne çekilmesiyle dar gelirlinin cebine katkı sağlamak. Kaldı ki; bir tedbir paketi açıklıyorsanız, paketin halk tarafından benimsenmesi için, zaten dar gelirlilere de doğrudan destek vermeliydiniz. Emeklilere zaten ödenecek bayram ikramiyesini 1.5 ay öne çekmek ya da kolonya dağıtmak ile paketin dar gelirli kesimi kapsadığını söyleyemezsiniz, söyleseniz bile inandırıcı olmaz.

ABD’nin yaptığı gibi, bence etkisi belirsiz olsa da, herkesin cebine açıktan para koyun da denmiyor. Ama doğalgaz ve elektrik fiyatlarında gerekirse vergiden bir süre fedakârlık edip, zorunlu yüklü faturalarını düşürerek, halkın cebini küçük de olsa rahatlatmış olurdunuz. “Bizi yönetenler sadece işverenleri değil bizi de düşünüyor” algısı yaratıp, fedakârlık istediğiniz halkın tedbirlere katkısını sağlamış olurdunuz. Siz bunu yapmayıp, hiç ilgisi olmadığı halde, tedbirler paketi içine müteahhitlerin isteğiyle konut kredilerindeki oranın yükseltilmesini koyarsanız, halkın gözünde açıkladığınız paketin inanırlığı baştan tehlikeye girmiş demektir.

İndirim normalde ne olur?

Enerji uzmanları, dünya petrol fiyatlarındaki düşüşün akaryakıta çabuk yansıdığını, indirimlerin başladığını hatırlatıyor. Eğer hükümet, bu düşüş öncesi ek ÖTV artırımı yapmasa ve dolar kuru yeniden artmasa idi, akaryakıt satış fiyatlarındaki düşüş daha fazla olacaktı.

Doğalgazda ve elektrikte ise 3 ayda bir yeniden hesaplama yapılıyor ve nisan ayı başında bu hesaplama gerçekleşecek. Uzmanlar, Rusya’dan alınan doğalgaz, artı artan LNG ithalatı ve bu arada tahkimden gelen 200 milyon dolarlık ceza ödemesini hesaba katıp, dolardaki artışı da göz önüne alarak, normal koşullarda yüzde 10 civarında bir indirim bekliyor.

Elektrikte ise hesap daha da karışık. Doğalgaza dayalı elektrik santralları son dönem fazla çalışmıyor. Hidroelektrik üretimi iyi gidiyor ama piyasa fiyatı hâlâ yüksek oluşuyor. Geçmiş yüklü sübvansiyonlar da göz önüne alındığında normal koşullarda elektrik fiyatlarında indirimin zor gözüktüğünü söylüyorlar.