Demokrasi literatürüne baktığımız zaman burjuva demokrasisi, liberal demokrasi, sosyal demokrasi, demokratik sol gibi türler ile karşılaşırız. Acaba demokrasi, birçok türü olan bir olgu, bu nedenle tek bir tanımla ifade edilemeyen bir kavram mıdır? Bu sorunun cevabı “hayır”dır. 

Demokrasi, insanlar arasında bağımlılık ilişkilerinin olmadığı, siyasetin, hukukun, ekonominin ve bunların sonucu olarak kültürün “bağımsız ve eşit birey” ilkesine dayandığı toplum biçimidir. Demokrasinin temeli olan bağımsız ve eşit birey ilkesi, “canlı olmanın doğası”na ve “yaşam birimi” olgusuna dayanır.

YAŞAMA HAKKI

Canlı olmanın doğası, canlıların hep yaşamda kalma, sonsuz yaşama yönelimidir. Bu yönelim, genlerin kendilerini sonsuza dek kopyalayabilme yeteneklerinden kaynaklanır. Yapıtaşları olan genlerin, kendilerini sonsuza dek kopyalayabilme yeteneği, canlılarda sonsuz yaşama yönelim olarak somutlaşır. Yaşam birimi ise canlı yaşamı taşıyıp kalıtan her bir organizmadır. Bakteriden solucana, tavşandan file, ayrık otundan sedir ağacına, her bir tekil canlı bir yaşam birimidir. Canlı yaşam, yaşam birimleri halinde yaşanıp kalıtıldığına, her bir canlı da sonsuz yaşama yönelik olduğuna göre, her bir yaşam birimi yaşama -doğal- hakkına sahiptir. İnsan da bir yaşam birimi olup her bir insan da yaşama -doğal- hakkına sahiptir. 

Yaşama hakkı denince ilk akla gelen şey, dar anlamda can güvenliğidir. Ancak yaşama hakkı, insanlar arasında bağımlılık ve eşitsizlik ilişkisi olmaması gibi geniş bir anlamı da içerir. Çünkü insanlar arasında bağımlılık ve eşitsizlik ilişkilerinin amacı, bağımlı insanların yaşamda kalma olanaklarına, egemenler tarafından el konulmasıdır. Bunun sonucu ise bağımlı insanların yaşamda kalma olanaklarının kısıtlanarak ömürlerinin kısal(tıl)masıdır. Bu nedenle toplumsal yaşamdaki her türlü bağımlılık ve eşitsizlik ilişkisi, bağımlı insanların yaşama haklarına müdahaledir. İnsanların yaşama haklarına müdahale olmaması için insanların birbirleri karşısında bağımsız ve eşit konumda olmaları gerekir. Demek oluyor ki bağımsız ve eşit birey ilkesi, insanların canlı olma doğalarından ve yaşam birimi olmalarından kaynaklanır. 

BAĞIMSIZ VE EŞİT BİREY

Bir toplumda, insanlar birbirlerinin karşısında bağımsız ve eşit konumdaysa o toplumda her bir insan kendi iradesi doğrultusunda yönetime katılıyor, bu nedenle kendi kendini yönetiyor demektir. Bu da demokrasiden başka bir şey değildir. Birtakım demokratik kurumların varlığı, adında demokrasi ibaresi bulunan toplumları demokratik yapmaz; kapitalizmde olduğu gibi “eksik demokrasi” yapar. Tam demokrasi, bağımsız ve eşit birey ilkesinin toplumsal yaşamın gözeneklerine kadar sindiği toplum biçimi olup bunun adı da “demokratik toplum”dur. 

Öyleyse demokrasi, birden çok türü olan bir olgu ve kavram olmayıp bir toplum ya “demokrasi olan”dır ya da “demokrasi olmayan”dır. İkisini ayırt eden ölçüt de bağımsız ve eşit birey ilkesidir. Bu durumda demokrasi olanın birden çok türü yoktur; ancak demokrasi olmayanın çok sayıda türü vardır.

MEHMET UYSAL

FELSEFECİ