Türkiye’nin reel ekonomik hedeflerinden bir, belki de önemlisi, enerjide yeterliliğe ulaşma, dışa bağımlılığı azaltmaktır. Türkiye’nin enerji ihracatçısı olması ütopya olsa da kendine yeterlilik ulaşılabilecek bir hedef olarak belirlenmelidir. Ancak hedef belirlenirken, hedefe hangi sürede ulaşılabileceği, zaman ufku da belirlenmelidir. Zamanı belirsiz hedef, sözde, kâğıt üstünde, algı operasyonu olarak kalır. Hedef belirlenirken üretim kaynaklarının payları da açıklanmalı, kendini yenileyebilir enerji kaynaklarının payının artılmasına, doğa tahribi, çevre kirliliği gibi, ekonomistlerin “dışsallık” olarak nitelendirdikleri sosyal maliyetlerin de asgari düzeye indirilmesine özen gösterilmesi, öncelik verilmesi gerekir.

Türkiye’nin enerji üretiminde, enerji kaynakları içinde doğalgazın önemli bir payının olması nedeniyle rezerv keşfine ilişkin müjdeyi değerlendirebilmek için, bu bağlamda yeterli bilgim olmadığından, çeşitli çevrelerin tepkilerini izlemek gereğini duydum. Müjde açıklanmadan bir gün önce, kapanmaya yakın sıralarda, yatay giden BİST endeksi coştu; USD’nin 7.35 TL dolayında olan kuru 7.20 TL’ye geriledi, bu gelişmeler, piyasanın önemli beklentisinin olduğunun göstergeleriydi. Sayın Erdoğan, ertesi gün muştuladığı sırada BİST endeksindeki balon sönmeye, USD kuru da hızla yükselmeye başladı. Dış çevrelerin tepkisini görebilmek için yabancı TV’leri izlemeye başladığımda, dış çevrelerde rezerv keşfinin haber değeri taşımadığını gördüm. Dış TV’ler önemli haberleri “BreakingNews” başlığı altında verirler. Bu başlık altında verilen önemli olaylar arasında rezerv müjdesi yer almıyordu. Sadece bazı TV kanallarında Erdoğan’ın, “Türkiye tarihinin en büyük doğalgaz keşfini Karadeniz de gerçekleştirdi” açıklaması alt yazı olarak geçiyordu. Uluslararası finans piyasalarında Türkiye’nin kredi temerrüt risk primi de (CDS) etkilenmemiş, kredi değerlendirme kurumu FITCH de ülkenin ekonomik beklentisini durağandan negatife çeviriyordu. Dış çevreler, müjdeyi önemsemezken olumlu beklenti, milliyetçi yaklaşımdan, Hazine’nin kasası dolacak şeklinde geldi. Hazine’ye girişin ne zaman ve ne miktarda olduğu bilinmezken, döviz kuru, hisse senedi vurguncularının kasaları epey doldu. Şimdilik müjdenin yararı yalnız spekülatörlere oldu.

Türkiye’nin enerjide kendine yeterliliğe ulaşması ciddi, iddialı, yararlı bir hedeftir. Karadeniz’de belirlenen doğalgaz rezervi de bu amaca ulaşmada katkıda bulunabilir. Ancak bu bulgunun, kamuoyunu ve dış çevreleri inandırıcı bir şekilde projelendirilmesi gerekir. Fizibilite etüdüne dayanan bir yatırım projesi hazırlanmaz, uygulamasına geçilmezse keşif, kaynak savurganlığına yol açar.

Genel hatlarıyla bir fizibilite raporunda ekonomik, teknik, finansal etütler ile yatırım değerlendirme bölümü bulunur. Konunun uzmanı olmamakla beraber bir enerji yatırımının teknik etüt bölümünde tahmini rezervin büyüklüğü, rezervin çıkarılmasının ekonomik olup olmadığı, tükenme süresi, kullanılacak teknoloji, farklı teknolojiler varsa teknoloji seçimi, gerekli makine-teçhizat donanım yatırımı, yatırım mallarının tedariki, işletme malzemesi gereksinimi, gerekli personelin nitelikleri gibi bilgiler, araştırmalar yer alır. Ardından yatırımın termin planı hazırlanır. Yatırım, aşama aşama gerçekleştirileceğinden, her aşamanın başlangıç ve tamamlanma tarihleri, işletmeye alış, üretime geçiş, zaman çizelgesi planda yer alır. Termin planı, yatırımın gerçekleştirilmesini izlemeye, uygulamada gecikmeler varsa tespitine ve zamanında önlem alınmasına olanak verir. Yatırımın gerçekleştirilmesine ilişkin finansman planı hazırlanır. Finansman planında sabit sermaye yatırımı tutarı, işletme sermayesi gereksinimi, kaynak ihtiyacının nasıl ve ne tutarlarda sağlanacağı yer alır. Yatırımın uygulama süreci boyunca yapılacak harcamalar, harcama dönemleri, harcamanın dış ve iç para gereksinimini gösteren harcama planı da hazırlanır.

Finansal etütte; yıllar itibarıyla satışları, üretim maliyetini, faaliyet ve finansman giderleriyle kâr tahminini içeren gelir tablosu ile, projenin fon yaratma gücünü, kredilerin geri ödemesini, yatırımın geri kazanma süresini gösteren fon akım tablosu da yer alır. Özetle finansal etütte yatırıma ilişkin finansal projeksiyonlar, yatırımın yapılabilirliğini değerleme açısından gereklidir.

Projenin ekonomiye katkıları bölümünde, yaratılacak katma değer, harcamalarla gelir elde edilmesi arasında zaman aralığı olduğundan, iskonto edilmiş nakit akışına göre yatırımın net bugünkü değeri, sağlayacağı döviz tasarrufu / kazancı, sağlayacağı dövizin ekonomiye maliyeti, istihdama katkısı, yaratacağı dışsallıklar, diğer kurumlara sağlayacağı yararlar yer alır.

Yatırımın ekonomik değeri, projeyi gerçekleştirecek yetenekli, kamu yararı amaçlayan, özverili teknik kadro varsa; Karadeniz’de doğalgaz yatakları bulunması, ülkenin enerjide kendine yetme amacına katkıda bulunarak yararlı olur. Sağlıklı fizibilite çalışmasına dayanmayan bir gösteri yatırımına girişme, kaynak kaybına yol açar. Aya dört şeritli otoban yapma, algı yaratma operasyonundan ileri gitmez. Sağlayacağı tek yarar, vurguncuların havadan inme kâr elde etmesiyle kalır.