Ortadoğu’da Sykes-Picot’yu çöpe atıp yeni sınırlar çizilmesi tartışılırken, Batılılar kendi içlerinde yarattıkları demokratik ve müreffeh sistemin “hayaletleriyle” boğuşmakta. Bu hayaletler, “hortlak” olup tepemizde dolaşmıyor olsa ilgilenmeyelim lakin “kaçarımız yok”.
İkinci Dünya Savaşı’nın dehşetinden “birlik ruhu” devşirmiş Avrupa’da “entegrasyon” liderlerin dilindeki söylem. Ekonomik kriz, işsizlik ve sığınmacı akını ve “değerler Avrupası”ndan bakılınca ufukta “çözülme” görülüyor. ABD’de son demlerini yaşayan Başkan Barack Obama’nın son Avrupa turu da, “Transatlantik bağının zayıflamasına” dair telaşın tezahürüydü. Nitekim Amerika cephesinde “Donald Trump travması” var.

***

Biz Avrupa’ya bakalım. Kazan elbette epeydir kaynıyor. Birlik ideallerini sembolleriyle pekiştiren “Federal Avrupa” 2000’lerin ortasında anayasa oylamalarıyla gömülmüştü. Yerine demokratik teminat olarak Avrupa Parlamentosu’nun güçlendirilmesine gidildi. Lakin popülist sağ siyasetlerin yükselişiyle bu yapı entegrasyonun tersine bir zemin yaratıyor. Mali krize deva olamayan uluslar-üstü yapı, sığınmacı akınıyla büsbütün ne yapacağını şaşırdı. Ulus devletlerdeki iktidarlar kendi bütçeleri, popülist siyasetlerine hizmet edecek iç mevzuları, birliği vuran cihatçılık ile radikal İslam ve sığınmacı krizi üzerinden başkaldırı alametleri gösteriyor.

***

Macaristan, Polonya, Slovakya, sığınmacıların kotalarla dağıtımı planını referanduma götürecek. Yunanistan’ın 2015’te kurtarma paketinde taviz koparmak için yaptığı gibi. Başarısı bir yana bir eğilimin tezahürü. Nisanda Hollanda, Ukrayna ile birlik anlaşmasını sandığa gömdü, bağlayıcı olmasa bile iktidar dikkate alma yolu arıyor. Kuzey Avrupalılar ulusal servetlerini etkileyen mali önlemlere direnmek için referandum yöntemini kullanacak. Katalonya, İskoçya ve Flaman bölgeleri daha fazla özerklik yahut bağımsızlığı zorlayacak bir sürece girdiler.
Avusturya’da bugün mucize olmazsa sandıktan aşırı sağcı ve sığınmacı karşıtı Özgürlük Partisi’nin ülkesini “referandumlarla yönetmeyi” hedefleyen ve “Avusturya’nın Trump”ı diye anılan Norbert Hofer çıkacak. Fransa’da Ulusal Cephe 2017’de cumhurbaşkanlığını kazanırsa AB üyeliğini; İtalya’da Beş Yıldız Hareketi, Avro bölgesi üyeliğini referanduma taşımaktan söz ediyor.

***

Ve en yakını ve keskini: Brexit. Britanya’nın AB’den çıkıp çıkmayacağına dair 23 Haziran’daki oylama. Elbette Britanya birlikten hep ayrıksı durdu. Ben “direkten dönüleceği” kanaatindeyim. Lakin yürütülen tartışmalar bakışı sergiliyor. Bizim “Osmanlı torunu” diye andığımız Brexit’in ateşli savunucusu olan eski Londra Belediye Başkanı Boris Johnson geçenlerde Avrupa’nın 2000 yıldır Roma İmparatorluğu’nu diriltmeye çabaladığını savunup “Napolyon, Hitler bunu denedi ve trajik biçimde sonuçlandı. AB bunu farklı yöntemlerle yapmayı denemektir” dedi. Bu nahoş ve toptancı bir örnekleme. AB projesindeki “demokrasi”yi de tartışabiliriz. Ama bir süper-devletin kaçınılmaz olarak Almanya’yı öne çıkaracağı söylemindeki haklılığı görmemek mümkün değil.

***

AB görünür gelecekte çökecek değil. Zengin ve yoksul üyelerin girift ekonomik ilişkileri, çöküş maliyeti karşılanamayacak Avro var. Ve sınırları manasızlaştırmış Schengen bölgesini ayakta tutmak. Merkel’in ifadesiyle “Avrupa Kalesi”ni... Sorun burada, kaleyi nasıl ayakta tutacaksınız? Avrupa’nın özgürlük, demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, düşünce ve ifade özgürlüğü değerleri panikle uygulanan popülist ve pragmatik polikalarla aşınıyor.
Sistemleri yaratan ve anlamlı kılan en başta “değerler”. “Yaşlı kıtanın” liderleri bugün “değerler Avrupası”nı feda etmekte. Türkiye ile sığınmacı anlaşması bunun tezahürlerinden birisi.

***

TAVSİYE: Araştırmacı yazar Alptekin Dursunoğlu’nun “Yeni Osmanlı’nın Ortadoğu’su” kitabı çıktı. Türk dış politikasının son yıllardaki seyrini anlamak açısından okunmasını şiddetle tavsiye ederim.