Artık alıştık. Türkiye’yi yöneten siyasi akıl, ne vakit Batı ile sorun yaşasa, bir tekerlemedir tutturuyor: ŞİÖ diye… Şanghay İşbirliği Örgütü’nü anlamayı da, yerli yerine oturtmayı da zorlaştıracak söylemler zerk ediliyor. Küresel kırılmaları okumakta hiç de mahir olmayan akıllar, mevzuyu “takım taraftarlığına” indirgeyiveriyorlar. Belki de “ideolojik genleri” memleketin güney hattınca belirlenenlerin meseleyi idrakta zorlanmasını tabii karşılamak lazım gelir.
***
Dünyamız küresel kapitalizmin sancıları eşliğinde çok kutupluluğa bir parça da doludizgin gitmekte. Bu yeni dünyanın hakikatlerinden birisi de ŞİÖ. Askeri öncülüğünü Rusya’nın, ekonomik öncülüğünü ise Çin’in yaptığı bu uluslararası örgütlenme 2000’lerde adım adım işbirliği tesis etti. Kısmen Batı hegemonyasındaki çatırdamanın tezahürü olduğuna şüphe yok. Ancak bugünden yarına “AB-NATO (ABD) bir yanda, ŞİÖ öte yanda” denilecek bir karşıtlık tesis etmek zor.
***
ŞİÖ’nün temeli, 1996’da Çin, Rusya, Kırgızistan, Tacikistan ve Kazakistan tarafından atılmış Şanghay Beşlisi’ne dayanıyor. 2001’de ABD’de Bush yönetiminin ilk yıllarında Özbekistan’ı da katarak ŞİÖ’ye evrilen örgütlenmenin harcında “sınır güvenliği, ayrılıkçı ve aşırılıkçı yapılarla mücadele platformu” olmak var. Yani radikal İslamcı gruplara karşı... İlerleyen süreçte hedefler arasına ekonomi, bilim ve teknoloji, kültür ve eğitim, enerji işbirliği eklendi.
ŞİÖ’de İran gibi gözlemci statüsündeki ülkelerin yanı sıra 2012’de Türkiye’nin de dahil olduğu diyalog ortaklarına yer açıldı. Ama en mühimi Asya’nın iki rakip nükleer gücü Hindistan ve Pakistan’ın 2017 itibarıyla üyeliklerinin onaylanması.
***
ABD’nin diplomasi gurusu Zbigniew Brzezinski, “Avrasya’yı kontrol eden küresel hegemonyayı belirler” buyurmuştu. Obama yönetiminin “Asya pivot” stratejisinin boşa çıktığına şüphe yok. ABD Asya/ Güney Asya’da ağırlığını yitirmekte. Ancak karşımızda kısa ve orta vadede “Doğu’nun AB”si yahut “Doğu’nun NATO”su yok.
Bir kere ŞİÖ, AB gibi “uluslar üstü” bir yapılanma değil, “uluslararası” örgüt. Bu Ortodoks, Müslüman, Hindu ve Budist nüfuslara sahip ülkelerin, ulusal bağımsızlık, egemenlik hakları ve içişlerine karışmama, toprak bütünlüğü ve sosyal istikrarı temel alan girişimi. AB’nin sunduğu türden “idealleri”, yani “ulus üstü evrensel liberal demokrat” değerler dünyasını barındırmıyor.
ŞİÖ çözümlenmemiş sorunlarla yüklü bir bölgenin tezahürü. Bu ekonomik çıkarlar üzerinden sorunların çözüm fırsatı olmayacağı anlamına gelmez. Belki iki rakip güç Hindistan ve Pakistan bir emsal teşkil edebilir.
***
ŞİÖ üyeleri ekonomik anlamda küresel angajmanlarına özen gösteriyor. Rusya’nın “Avrasya” algısı icabı Kuzey Akım üzerinden Kuzey Avrupa/Almanya ile tesis ettiği gibi... Güney Akım’ı zorlaması, Türk Akımı’nı Türkiye’nin “babasının hayrına” yapmıyor olması gibi… Çin’in nüfus ve ekonomik büyüklüğüyle bölgeyi irkiltse bile bu sene öncülüğünü yaparken Batı’yı da işin içine kattığı Uluslararası Kalkınma Bankası girişimi gibi... Hatta İran’ın dünya güçleriyle nükleer barışın ardından ŞİÖ üyeliğini zorlarken, Avrupa ve ABD ile ekonomik ilişkileri ihmal etmemesi gibi…
***
Rusya ve Çin ortak tatbikatlar düzenliyorlar, düzenlemesine. Başka ülkelerle de öyle. Zira Rusya, Doğu Avrupa üzerinden bir çevrelenme algısıyla var oluyor. Aynı şekilde Çin, Güney Çin Denizi’nden ABD ve müttefiklerinin çevrelemesi altında… Ancak karşımızda bir askeri pakt yok.
Asya’da dengeler oynuyor. Filipinler’in yeni lideri Duterte eski sömürge gücü ABD’ye kafa tutarken, Pekin ile yakınlaşma çabası sergiliyor. Vietnam, bir yandan ABD ile kanlı savaştan kalma tarihi gerilimini dindiriyor: diğer yandan Donald Trump’ın yırtıp atacağı Trans Pasifik Anlaşması’nı parlamentosunda zaten onaylamayı erteliyor. Herkesin hesabı farklı.
***
Velhasıl ŞİÖ çok karmaşık dengelerin göbeğinde. Ama burası “Dünya 5’ten büyüktür” söyleminin yankılanacağı bir yer değil. “Bizi alın ve AB’ye veda edelim” denilecek bir yer hiç değil.
