Gazetelerin, gazetecilerin meslekleri ile ilgili yönlendirici metinlere, kuralları anlatan belgelere gereksinimi büyüktür. Bu gereksinimin zaman içinde arttığı da ortada. Yeni teknolojilerin, hızlı çalışma zorunluluğunun kimi zaman kolaylık sağlasa da sorunları artırdığı bir gerçek. Haberler daha fazla dikkat, daha fazla özen istiyor. Gazeteciler meslekleri ile ilgili genel kuralları kuşkusuz biliyor, kendi gazetelerinin yayın ilkelerine uyma konusunda da çaba harcıyorlar. Ama örneğin barış gazeteciliği, gazete dilinde ırkçılığa, nefret söylemine yer verilmemesi, kadın ve çocuklarla ilgili yayınlara ilişkin temel ilkeler gibi konularda yeni çalışmalara, tartışmalara gereksinim büyüktür.
Geçen günlerde İPS İletişim Vakfı Yayınları arasında çıkan Prof. Dr. Sevda Alankuş’un hazırladığı Barış Gazeteciliği El Kitabı bu alanda büyük bir boşluğu doldurmaya aday. Özellikle günümüzde gazetecilerin, muhabirlerin özel çaba göstermesi gereken bir alanla ilgili temel ilkeler kitapta yer alıyor, çok yönlü değerlendiriliyor. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin hazırladığı Kadın ve Medya: Toplumsal Cinsiyet Eşitlikçi Haber Kılavuzu da öyle.
Hürriyet gazetesi Okur Temsilcisi değerli dostum Faruk Bildirici de “İsimlerin Kodlanması Fotoğrafların Buzlanması” konulu bir çalışma yaptı ve tartışmaya açtı. Bildirici’nin ele aldığı bu konu da büyük önem taşıyor ve uygulamalarda bir standart ne yazık ki yok. Bildirici’nin hazırladığı kılavuz tartışılarak belki genel ve ortak bir uygulamanın kapısı açılabilir. Böylelikle habercilikte önemli bir sorunun da üstesinden gelinmiş olur. Bildirici’nin hazırladığı kılavuz şu maddeleri içeriyor: “
• Adli vakalarda iddianame hazırlanıp yargılama başlayana kadar isimler kodlanır. Yargılama sırasında ve kararlarda isimler açık yazılabilir; ancak tereddüt yaratan durumlarda isimlerin gizlenmesi tercih edilir. Dijital mecrada yargı kararına kadar isimler gizli tutulur.
• Siyasi davalarda ve ünlülerle ilgili yargılama ve soruşturmalarda isimler açık yazılabilir.
•İsim kodlamaları, polis ve yargı haberini karmaşık ve okunamaz hale getiriyorsa ‘Bayan X / Bay Y’ gibi kodlamalar ya da (ABD’deki Jane Doe ve John Doe adlandırması gibi) takma isimler kullanılabilir.
• Çocuklarla ilgili suçlarda sanık, tanık ya da mağdur olan 18 yaşından küçüklerin isimleri ve fotoğrafları hiçbir şekilde yayımlanmaz. Bu tip vakalarda illüstrasyon, kolaj, arşiv fotoğraf ve görüntüleri de yayımlanmaz.
•Şiddet mağduru kadınların (kendileri açıkça izin vermediği sürece) kimliği, unvanı, adresi gibi kişisel bilgileri gizlenir. Bu durumda isimleri kodlanarak, fotoğrafı da buzlanarak bile verilmez.
• Tecavüz ve cinsel saldırılarda illüstrasyon, kolaj, arşiv fotoğraf ve görüntüsü kullanılmaz. Bu saldırılarda yaşamını yitirenlerin isim, fotoğraf ve kişisel bilgileri yayımlanırken ‘ölenin anısının lekelenmemesi’ne özen gösterilir.
•Adli ya da olumsuz vakaların meydana geldiği ticari kuruluşların ve kaza yapan otobüs firmalarının adları, suçlayıcı ifadelere yer vermeden ve firma yetkililerinin de görüşü alınarak yazılır.
• Şehit olan güvenlik görevlileri ile kaza ya da felaketler sırasında ölenlerin isimleri, yakınlarının ölümden haberdar olmalarından sonra yazılabilir.
•Pornografik fotoğraf ve görüntüler buzlanır. Ancak çıplaklığın haberin unsuru olması ya da sanatsal bir çalışmanın konusu olması halinde buzlama yapılmaz.
• Kanlı ya da şiddet içeren fotoğraf ve görüntüler buzlanarak kullanılabilir. Ölülerin yakın plan fotoğraflarına yer verilmez, yüzler mutlaka buzlanır.
•Bir haberde kimliğinin gizlenmesine karar verilen kişinin fotoğrafı tanınmayacak şekilde buzlanır, adı ve soyadı kodlanır, adres, işyeri, unvanı, yakınlarının adları gibi tanınmasına yol açacak hiçbir bilgiye yer verilmez.
• Kimlik bilgilerinin ve isimlerin gizlenmesi, fotoğrafların buzlanması kriterleri, dünya haberleri ve yabancılar için de geçerlidir.”
Arkadaşlarımı bu çalışmayı tartışmaya ve katkıda bulunmaya çağırıyorum.