İstanbul’un eski ‘deli’leri de kent kültürüne katkıları olan ‘efendi’lerdi

1- Pazarola Hasan Bey İstanbul sokaklarında

2- Kıyafetinin tüm ayrıntılarıyla İstanbullu

3- Çapkın bakışlarıyla kızların da gönlünü kazanmıştı

Tarih Vakfı’nca yayımlanan Toplumsal Tarih dergisi 2006’nın şubat sayısında bir kitapçık armağan etmişti. İstanbul’un “deli” ya da “meczup” denilen ama hiç de öyle olmayan ünlü tiplerinden “Pazarola Hasan Bey”i tanıtan kitapçığı okurlarla paylaşmak istemiştim. Ne var ki “güncel”in rüzgârına kapılınca, kitap yığınlarının arasında gözden ırak kaldı..

Oysa cumhuriyetin kuruluş dönemini belgeleyen haftalık Mecmua dergisi, 28 Aralık 1925 tarihli 24’üncü sayısına onu kapak yapmış, 1880-85 yılları arasında doğduğu tahmin edilen kültür kahramanımıza “İstanbul’un En Meşhur Siması” demişti.

Yavuz Selim Karakışla’nın yazdığı kitapçık, geçenlerde elime takılmasın mı? “Artık yeter, sıra bana da gelsin” dercesine yüzüme bakan o ünlü İstanbulluyu yeni kuşaklara tanıtmaya karar verdim.

Önce ismindeki anlamdan başlayayım. Hasan Bey her sabah dolaştığı semtlerdeki esnafı, “işin açık olsun” anlamına gelen “pazarola” diyerek selamladığı için adı öyle kalmış... Vefa’dan Süleymaniye’ye, Çemberlitaş’tan Sirkeci’yi adımlarken esnafa “pazarola” demek o denli anlamlıymış ki bu “İstanbul duası”nı Hasan Bey’den duymayanlar o gün işlerinin de iyi gitmeyeceğine inanırlarmış...

Hasan Bey’in bu dua karşılığında asla bahşiş kabul etmemesi, bazen bir kahve ya da öğle yemeği daveti dışında hiçbir teklifi kabul etmemesi ise onun “bey”liğinin ürünü... Tertemiz ceketi, ütülü pantolonu, köstekli saati asılı yeleği, kolalı gömleği, üzerinde “Maşallah Hasan Bey” yazan sarığı ile verdiği selamın “bey”lere has kibarlığı da aynı zamanda İstanbulluluğunun kanıtı..

1922’de henüz 40’lı yaşlarındayken yaşamını yitiren Pazarola Hasan Bey, tıpta “mongoloid” denilen hastalığı nedeniyle “büyük” kafalıydı. Kimileri üstün zekâsını büyük kafasına bağlar; kimileri de “evliya” kabul ederdi. Yaşamının tüm ayrıntılarındaki “küçük incelikler”iyle halkın sadece sevgi değil, saygı da duyduğu bir be-yefendiydi. Hakkındaki bir makalede okumuştum; “zekâ özürlü” demek de ona hakaretti çünkü sevdiği ya da değer verdiği insanlara en zeki iltifatlarda bulunur; en etkileyici esprileriyle onların gönlünü hoş ederdi.

İnsan sevgisi

Asıl adı Mehmet Hasan olan kahramanımız, zayıf ve çelimsiz haline rağmen köşeden görüldüğü an sokaktaki herkesin adeta saygı duruşuna geçtikleri büyüklüğünü neye borçluydu? Tek kelime ile insana saygısına... Sarığının kenarına iliştirdiği taze gül ya da karanfiller ise sevgi dolu yüreğinin simgesiymiş...

Hasan Bey’in “pazarola” sözünün arkasına selam verdiği kişiyi onurlandıran “başı” deyimini eklemesi de dillere destanmış. “Pazarola berberbaşı”, “pazarola yorgancıbaşı”, “pazarola mimarbaşı” sözleriyle günlerine başlayanlar, Hasan Bey’i nasıl sevmesinler ki?

Dahası bir gün Valiye rastladığında “pazarola valibaşı”, yanındaki belediye başkanına da “pazarola belediye başkanıbaşı” demesinin ardından, hemen oradaki dilenciyi de “pazarola dilencibaşı” diye selamlamasın mı?.. Bu adil tutumu da İstanbullular kuşaktan kuşağa anlatmışlardır...

Bir söylentiye göre kızlar onu tenhada yakaladıklarında yaşmaklarını açıp yüzlerini gösterirler, böylece Pazarola gibi efendi ve insancıl bir koca bulacaklarına inanırlarmış... Hatta başları çocuklarıyla derde girmiş acılı analar; yaşları geçtiğinden çocuk sahibi olmayan kadınlar bile selamını almak için yolunu gözlerlermiş..

1920’de bir araba kazasından sonra Unkapanı’nda Atlamataşı’ndaki küçük evine kapanarak 1922’de yaşamını noktalayan Pazarola’nın her inançtan insanların gönlünde taht kurduğunu, babasının şu sözlerinden anlıyoruz: “Hasanım dışarı çıkamıyor ama ziyaretçileri eksik değil. Allah razı olsun, Türkten, Rumdan, Yahudiden, Ermeniden her gün birçok ziyaretçi gelip ellerini Hasanımın ellerine sürüyor ve o gün kârlarının açık olması için duasını alıp gidiyorlar.”

Tiyatroların gözdesi

Kahramanımız, dönemin tiyatro oyunları, operetleri için de hakkında besteler yapılan kişi olmuş. Tiyatrocular bile onun uğur ve bereketine inanmışlar. 20’li yılların başındaki bir tiyatro ilanında bakın ne yazıyor: “İki saat bilafasıla gülmek ve eğlenceli vakit geçirmek ve memleketimizin büyük artistlerini bir arada görmek isteyenlere cuma günü Şehzadebaşı’nda Şark Tiyatrosu’nda Eyüb Sabri Bey müsameresinde Komik-i Şehir Hasan Efendi, Naşit Bey, Balı Rıza Efendi, İsmail Efendi’nin iştirakıyla oynanacak olan emsali görülmemiş mükemmeliyette Pazarola Hasan Bey piyesinin temaşasını tavsiye ederiz.”

Başka bir ilanda da şunlar yazıyor: “Darülbedayi (bugünkü İstanbul Şehir Tiyatrosu) maskeli olarak Osman Cemal Kaygılı’nın yazdığı Pazarola Hasan Bey adlı bir revüyü sahneliyor. Rol arkadaşları arasında Vali Doktor Emin Bey de vardır.”

İşte böylesine çok özel bir İstanbullu için iki dileğim var. Birincisi yaşadığı evi bulmak ve müze yapmak. İkincisi de tiyatro oyunları arasında yer almasını sağlamak.

Pazarola Kadir Topbaş; pazarola Şehir Tiyatromuz…