Edebiyat alanında muhafazakâr (tutucu) anlayışın ilk akla gelen isimlerinden biridir Yahya Kemal. Üstünkörü bir bakışla bu izlenim doğru da sayılabilir. Divan edebiyatının bir sürdürücüsü gibi aruz ölçüsüyle yazdığı şiirlerinde, geleneksel temaları konu edinen geçmiş kültürün bir temsilcisi gibidir. “Süleymaniye’de Bayram Sabahı”, “İstanbul’un Fethini Gören Üsküdar” gibi şiirlerinin adları bile bu izlenimi pekiştirmeye yeter. Hatta İspanya İç Savaşı sırasında diplomat olarak bulunduğu Madrid’de yalnızca “zil, şal ve gül” şiirini yazmış olması bile bu tutucu görüntünün tipik simgelerindendir.

Yahya Kemal’in kültürel altyapısıyla şiir dünyasına derinliğine bir bakış ise bizi farklı düşüncelere götürebilir.

Üsküp’te doğan Yahya Kemal, 1903’te, 19 yaşındayken gittiği Paris’ten 1912’de, 28 yaşında döndü. On yılını geçirdiği bu ülkede çağdaş bir tarih ve şiir kültürü edindi. Hocası Albert Sorel’in etkisiyle Türk tarihiyle ilgilenmeye başladı. Onun tarihe ilgi duyması, Türklük olgusundan çok Fransa’ya ve Fransız ulusuna duyulan hayranlıktandır. Çünkü Fransa’da bin yıllık tarihinin bilincinde olan bir ulusla karşılaşmıştır. Bu bilinç büyük ölçüde kendi tarihini resim ve yazı yoluyla kayda geçirmekle oluşmuştur. Türk kültürü ise, Yahya Kemal’e göre resimsiz ve nesirsiz olmak gibi eski kültürümüzü bilmemizi engelleyen “iki feci noksan”a sahiptir.

Bu eksiklik duygusuyla Yahya Kemal, ulus bilincini yaratacak şiirler yazmaya girişir. Ne ki bunu yaparken de, yetişme yıllarını içli dışlı geçirdiği Batı kültürünün derin etkisi altındadır. “Koyu Baudelaire-perest”tir, “sinmişti şi’ri rûhuma” itirafında bulunur, sosyalist lider “Jaures’in gür sedâsı”nın duyulduğu bir devirdir yaşadığı.

Yahya Kemal, Fransa’da yalnızca yabancı bir öğrenci gibi yaşamamış, bu toplumun ve kültürün türlü katmanlarına sokulup, tanımıştır. Paris’in ünlü kahvelerinden “La Closserie de Lilas”nın sürekli müşterilerindendir... Yüz yıl sonra bugün de oradaki masaların birinde onun kazınmış ismini görmek mümkün... Bu olgu da Yahya Kemal’e esin veren Fransızların her şeyi kayda geçiren tarih bilinçlerinin küçük bir göstergesi.

Güney Fransa’da Biarritz Plajı’nda çekilmiş bir fotoğrafını anımsıyorum. 1900’lerin başında Batılılar gibi denize giren bir adam. Bu fotoğraf da onun on yıl içinde yaşadığı Fransız toplumuyla ne denli bütünleştiğini gösteren bir başka simge.

Yahya Kemal’in şiirlerinde dile getirmeye çabaladığı tarih ve coğrafya bilinci, yaşadığı toplumu ulus kılmak isteyen bir düşüncenin ürünüdür. Bu düşünceyle yazılan şiir de, tarihsel ve bireysel olarak yaşanan hayatın yazılması demektir. Bu şiirin dilinin de günlük hayatın dili olması gerekir.

Aslında dil devriminin en seçkin temsilcilerindendir Yahya Kemal. Onun, “Türkçe ağzımda annemin sütüdür” deyişiyle, Mustafa Kemal’in “Ulus demek, dil demektir” sözü bütünüyle örtüşmektedir.

Bu özellikleriyle Yahya Kemal, edebiyatımızın yerli ve tutucu şairlerinden değil, belki de en yabancı ve devrimci şairlerinden biridir. Rönesanstır şiirimizde gerçekleştirdiği. Türkçenin güzelliğiyle Modernizm öncesi Batı edebiyatının buluşmasıdır.

Onun şiirimizde yaptığı devrimden, düz söyleyişin etkili güzelliğinden, bugünün ozanlarının çoğunun uzak durduğu söylenebilir. Bugün, divan şiirinin mazmunlarının günümüzdeki karşılığı sayılabilecek imge ağırlıklı bir şiir egemendir. Bu da Yahya Kemal’in tıpkı muhafazakâr sayılması gibi, şiir mirasının da yeterince anlaşılmadığının bir göstergesidir.