Özel şirketlerin içinde yaşadıkları toplumlara karşı bazı sorumlulukları olduğu konusu, oldukça tartışmalıdır. Tartışmanın temelinde, özel şirketlerin yapabilecekleri sosyal sorumluluk harcamalarının, “hayırseverlik” mi, yoksa topluma karşı bir sorumluluğun yerine getirilmesini belirleyen bir “görevi yerine getirme” davranışı mıdır sorusuna yanıt aranması sırasındaki görüş ayrılıklarıdır.

Bazı oldukça “sosyalist” görüşlere göre, özel şirketler, aslında topluma ait olan toplum kaynaklarını kullanarak üretim yapmaktadırlar ve birçoğu da bu toplum kaynaklarını kendilerinin ya da yakın çevrelerinin çıkarları için kullandıkları için, toplumlara borçludurlar. Hatta, özel şirketlerden çoğu, bunları hoyratça ve savurganca harcayarak tükenmelerine neden oldukları için, bu “borcu” geri ödeyebilmek için sosyal sorumluluk projeleri yapıp bunları uygulamak ve bu topluma geri vermek zorundadırlar.

Bu alandaki özel şirket (kapitalist) yanlısı görüşlere göre, sosyal sorumluluk projelerine para harcayan üst düzey özel şirket yöneticileri bu harcamaları, ortakların kesesinden değil kendi keselerinden yapmalıdırlar. Bu görüşlere göre, sosyal sorumluluk projeleri için ortakların hak ettiği para kaynaklarından (şirket kârlarından) yapılan sosyal sorumluluk harcamaları, bir örtülü vergi özelliğindedir; ve şirket içindeki katma-değer yaratma oluşumunu zayıflatmaktadır. Özel şirketler aracılığı ile serveti ve geliri daha iyi ve yeniden dağıtmadan önce servetin ve katma değerin kazanılmasına öncelik verilmelidir.

Tarafsız gözlemcilere göre durum şöyle görünüyor: Özel şirketlerin sosyal sorumluluk projelerinin katma değer yaratmadığını öne sürmek doğru değildir. Sosyal sorumluluk harcamaları da servet ve katma değer yaratıcı etkiler yaratırlar. Bu görüşte olanlara göre, örneğin çevre dostu projeler geliştiren bir şirket, bu davranışını beğenen toplum bireylerinden, ürettiği mal ya da hizmet için ek talep ve ciro artışı yaratmış olacaktır. Böyle bir şirket daha idealist çalışanları daha çok işe alarak, onların daha özverili çalışmaları yolundan daha kaliteli üretimlerini artırmak, ya da daha düşük ücretle işçi çalıştırmak olanağı elde edebilirler. Böyle bir şirket, toplumun ve kamu kurumlarının beğenisini kazanarak, kamu kurumlarından yardımlar, ödüller ve vergi indirimleri elde edebilir. Hatta böyle bir şirket, bu sosyal hizmetleri nedeniyle, daha düşük sermaye maliyeti ile, daha düşük faiz yükleriyle kaynak sağlama olanakları kazanabilir.

Sosyal harcamalarını arttıran özel şirketler, topluma yaptıkları katkıların tümünün ya da herhangi bir bölümünün karşılığını, bugünden yarına, kısa sürelerde ve gözle görülür biçimde elde edemeyebilirler; ama orta ve uzun sürelerde bu tür harcamalarının parasal yararlarını elde edecekleri, kuşkusuzdur; geçmiş deneyimler bunu gösteriyor.

Ülkemizdeki büyük özel kesim şirketleri, egemen ortakları ya da egemen aileler, kurdukları vakıflar aracılığı ile sosyal sorumluluk projeleri uygulamaktadırlar. Deneyimler göstermektedir ki, özel kişi ve kuruluşların bu tür sosyal hizmetleri, ürettikleri mal ve hizmetlerden daha çok itibar sağlamaktadır; bu hizmetlerle elde edilebilen yaygın reklam değeri, bedel ödeyerek bu kuruluşlar tarafından ödenmesi gerekecek büyük reklam harcamalarıyla elde edilen değerden çok daha fazla olabilir; böyle bir yarar/zarar (cost/benefit) hesabı da yapılabilir.

Bu yönde kararlar alacak büyük özel şirketlerimizin ve büyük servet edinmiş kişi ve ailelerin daha çok ve yaygın sosyal sorumluluk projeleri geliştirip uygulayarak toplumdan şükran ve şirketlerine sürdürebilirlik kazandırabileceklerini düşünüyoruz.

\n\n