4 Kasım 2011’de bu köşede şöyle yazmıştık:
“Roma İmparatorluğu’nun ‘Hıristiyanlığı resmi din’ olarak kabul etmesi aşamasında İsa konusunda bazı anlaşmazlıklar çıktı. İmparator 1. Konstantin İS 20 Mayıs 325’te ‘Nikea’da (İznik)’ bir ‘kurul’ topladı. Tarihe ‘1. İznik Konsili’ diye geçen bu toplantıya İmparatorun başkanlığında 318 piskopos katıldı. Kurul, 19 Haziran’da 20 maddelik bir ferman yayımladı.
Fermana göre ‘İsa, yoktan var olmamıştı. O Tanrı’nın oğluydu. Anne Meryem onu yalnızca taşımıştı. Tanrı, oğlu İsa ve kutsal ruh…’ vardı. İsa ölmemişti, göğe yükselmişti. İncil Tanrı’nın tek kitabıydı. Paskalya’nın tarihi belirlenmişti.
Bu arada ‘konsiller (kurullar)’ İstanbul ve çeşitli kentlerde toplandı. Yedincisi ise yine İznik’te kent merkezinde 4. yüzyılda yapılmış 1. Konsille çağdaş ‘Aya Sofya (kutsal bilgelik)’ Kilisesi’nde 787’de yeniden buluştu. Çeşitli kararlar alındı. Anadolu’daki ilk dönem kiliselerinin başında gelir.
O yıllarda İstanbul Haçlıların eline geçince Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu hanedanından bazı kişiler İznik’i yeni imparatorluğun başkenti yaptılar. Kent, Selçuklular ve Osmanlıların da başkenti oldu. 1331’de Orhan Bey İznik’i ele geçirince Aya Sofya Kilisesi camiye dönüştürüldü.
Cumhuriyet döneminde İstanbul’daki adaşı gibi ve ondan daha eski olan İznik’te yıkıntı halindeki ‘Aya Sofya’ Kilisesi ‘müze’ ilan edildi. Bursa Valiliği’nce ‘inanç turizminin en önemli kozu’ olarak ‘Bursa Turizm Temel Planına’ alındı.”
Ardından “Bu tarihsel kilisenin, Kurban Bayramı’nda cami olarak ibadete açılacağını” yazdık. Dediğimiz çıktı! Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç tepkisini şöyle gösterdi:
“İster ‘Orhan Camii’ diyelim, isterse halk arasında bilindiği gibi ‘Aya Sofya Camii’ diyelim. Osmanlı kurulmadan 7 asır önce burasının kilise olduğu biliniyor. Orhangazi 1330-31’de İznik’i fethediyor. Bu kiliseyi camiye tahvil ediyor. Bugün 2011. Üstünden 680-700 sene geçmiş. Bazıları yazı yazıyor; ‘Aya Sofya Kilisesi’ cami mi olacak? Cehalete dayanıyorsa affederiz ama cehalete dayanmıyorsa biraz kendinize çekidüzen verin. Burası 680 senedir camidir. Buraya kilise diyemezsiniz. Büyük bir cehaletin içindesiniz!”
Yakınında üç cami olan bu tarihsel yapıyla ilgili sonraki yazımız, İznik Aya Sofya Müzesi olayı İstanbul Aya Sofya Müzesi için bir “provadır” yargısıyla sona eriyordu.

Sıra Trabzon’daki Aya Sofya Müzesi’nde… Tıpkı İstanbul’da 1453’te Aya Sofya’da olduğu gibi Fatih Sultan Mehmet 1461’de Trabzon’u işgal ettiğinde, Aya Sofya Kilisesi de camiye dönüştürüldü. 1250-1260 yılları arasında yapılan Trabzon Aya Sofya’sı Bizans’ın geç döneminin örneğidir.
İstanbul’daki 1934’te ve Trabzon’daki 1961’de “müze” olarak düzenlendiler. Müze aşamasına geçilirken onarıldı.
Trabzon 1. Asliye Hukuk Mahkemesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Aya Sofya Kilisesi’nin “müze olarak kullanımını” kararını iptal etti, camiye dönüştürülmesi için Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredildi.
14 Nisan’da basınımıza yansıyan haberlere göre, Diyanet İşleri Başkanlığı, Trabzon Aya Sofya’sına imam ve müezzin ataması yapmış… Çevresindeki 44 gecekondunun yıkımında TOKİ devreye girmiş…
Vakıflar Bölge Müdürü camiye dönüştürülmekte olan Aya Sofya Müzesi’ndeki çan kulesinin minare olarak kullanılacağını, ezan için de hoparlörler takılacağını söyledi. Müdür “fresklerin (duvar resimleri)” kapatılması için de “perdelemeyi düşünüyoruz…” dedi. İstanbul’daki Aya Sofya için bir başka “prova” daha!

İstanbul Aya Sofya Müzesi ile ilgili son bir-iki yılın bazı gazete haberlerine göz atalım:

3.10. 2011- Saadet Partisi’ne (SP) yakın Anadolu Gençlik Derneği üyeleri “Camiler ve Din Görevlileri Haftası” nedeniyle Sultanahmet’te tekbir getirdikleri gösterilerinde “Aya Sofya ibadete açılmalı. Hükümet uyuma geçmişine sahip çık!” diye bağırdılar…

27.05.2012 - Anadolu Gençlik Derneği, İstanbul’un fethi yıldönümü nedeniyle Aya Sofya önünde üç bin kişi toplu namaz kıldı. SP Genel Başkanı Mustafa Kamalak,“Aya Sofya inşallah zincirlerinden kurtulacaktır” dedi.
30.07 – Diyanet İşleri Başkanlığı, dünya İslami din adamlarını İstanbul’da buluşturdu. İstanbul Müftüsü yabancı konukları Aya Sofya önünde karşıladı ve namaz kılındı…
20.08 - Alperen Ocakları üyeleri Aya Sofya Müzesi önünde bayram namazı kıldı. Başkan Hüseyin Aktaş “Aya Sofya Camisi boynu bükük bırakılarak ibadete kapalı kalmıştır. 1934’teki yanlıştan dönülmelidir” dedi.
6.05 - Aya Sofya’yı müzeye 1934’te dönüştüren CHP’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün partisinden Ankara Milletvekili Sinan Aygün, “Başbakan, bıraksın bu cami tartışmasını… Samimiyse Aya Sofya’yı ibadete açsın. Başbakan bunu yapsın elini öperim, heykelini dikerim” dedi.
Anımsanacağı üzere Aygün, Ergenekon davası bağlantısı nedeniyle tutuklanmış, sonra serbest bırakılmıştı. Buna karşılık İznik Aya Sofya’sının kiliseye dönmesi aşamasında müzeye giden Genelkurmay Başkanı Orgeneral İlker Başbuğ, Ergenekon’dan dolayı tutuklu olarak yargılanıyor.
14. 02 - AKP Afyon Milletvekili Halil Ürün, “Aya Sofya kesinlikle ibadete açılmalı, 75 milyon bunu istiyor!” dedi. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Aya Sofya’ya imam ve müezzin atandığı açıklandı.
13.03 - Diyanet İşleri Başkanlığı, Kutlu Doğum Haftası etkinlikleri kapsamında Aya Sofya Müzesi’nde “Hüsn-ü Hat Sergisi” açtı. Serginin açılışında Diyanet İşleri Başkanı, İstanbul Valisi, Vakıflar Genel Müdürü boy gösterdiler.
Anlayamadığım bir nokta… Aya Sofya’nın karşısında “Türk ve İslam Sanatı Müzesi” var. 2010’da burada Ülker Grubu ile Antik AŞ “1400. Yılında Kuran-ı Kerim Sergisini” düzenlemişlerdi. Diyanet neden İslam Eserleri Müzesi’ni değil de Aya Sofya’yı seçti?
Anlamadığım bir başka nokta daha… Yine tam Aya Sofya’nın karşısında görkemli Sultanahmet Camisi boş dururken Aya Sofya’nın camiye dönüştürülmesinin provaları neden yapılıyor?
Bildiğiniz gibi “Aya Sofya”nın anlamı “kutsal bilgeliktir”, kutsal cehalet değildir!