Fed’in 2008-2015 arasında bilanço büyüklüğünü USD 900 milyardan USD 4 trilyona yükseltmesi ABD’de önemli boyutta enflasyona yol açmadı, çünkü üretilen likidite halka dağıtılmayıp sadece bankalara aktarılıyor, burada oluşan kredi havuzundan ise bankalar dışında sadece büyük şirketler yararlanabiliyordu. Ancak buna rağmen ABD finans sektörünün eline geçen yüksek miktardaki likiditenin ABD’deki vadeli emtia piyasalarına akması petrol, buğday, mısır, soya, şeker, pamuk gibi temel ihtiyaç maddelerinin fiyatlarını yükselterek enflasyona yol açtı. 2011’de Tunus’tan Yemen’e Arap coğrafyasında ayaklanmaları tetikleyen, iktidarları deviren gıda krizinin arkasında temel gıda maddeleri fiyatlarının bu yolla yükselmesi vardı. Fed, bunu da para basmaya zaman zaman ara vermek yoluyla engelledi.
Mart 2020’de ABD, Covid-19’a karşı kapanma tedbirleri uygulamaya başlayınca bunun yol açabileceği ekonomik ve sosyal yıkımı önlemek için Fed yeniden para basmaya başladı ve bunu 2008-2015 dönemine kıyasla çok daha hızlı tempoda yaptı. O dönemde yedi yıl içinde USD 3.1 trilyon para basmış olan Fed, Mart 2020’den itibaren iki yıl içinde USD 4.8 trilyon bastı. Daha da beteri, Amerikan devleti bu paranın bir bölümünü, kapanmadan olumsuz etkilenen ücretlilere ve işletmelere çeşitli destek programları çerçevesinde dağıtmaya başladı. Böylece 2008’den beri titizlikle gözetilen “basılan paranın halka doğrudan dağıtılmaması” ilkesi çiğnenmiş oldu.
ABD, halkına o kadar çok para dağıttı ki son iki yıldaki 3 milyonluk nüfus artışına rağmen ABD işgücü sayısı halen 2019 sonundaki düzeyinin altında, çünkü hizmet sektöründe çalışan çok sayıda insan hükümetten aldıkları yardım paralarıyla finans piyasalarında oynamaya başladılar ve iyi kazandıkları için ücretli olarak çalışmayı bıraktılar. ABD’de enflasyonun yükselmesinin temel sebebi bu. İkinci sebep ise Fed’in çok kısa sürede bastığı muazzam miktarda paranın ABD emtia borsalarında spekülasyon için kullanılmasıyla emtia fiyatlarının yükselmeye başlaması. Buna bağlı olarak küresel emtia fiyatları geçen yıl 2011’de ulaşmış olduğu zirvenin de üzerine çıktı. Emtia fiyatlarındaki yükseliş bir yandan ABD’deki enflasyonu körüklerken bir yandan da enflasyonun bütün dünyaya yayılmasına yol açtı.
Enflasyonist süreç başlayınca Fed, uzun süre bunun Covid-19 tedbirlerinden ötürü tedarik zincirlerinin aksamasından kaynaklandığını ve geçici olduğunu ileri sürdü. Ama bu enflasyonun ortaya çıkmasındaki kendi sorumluluğunu örtmeye yönelik bir kamuflajdan ibaretti. Nitekim en az iki aydır Çin’in bazı kesimleri dışında dünyanın hiçbir yerinde Covid-19’dan kaynaklanan bir ekonomik kısıtlama ya da kapanma kalmadığı halde enflasyon dünyanın her yerinde yükselmeye devam ediyor.
Sonuçta Fed, 2021 Eylülü’nde parasal sıkılaştırmaya geçeceğini duyurmak zorunda kaldı. ABD ekonomisi 20 yıldır Fed destekli hormonlu büyümeye alışmış olduğu için Fed bu duyurudan sonra ilk sıkılaştırma adımını atmak için Mart 2022’ye kadar bekledi. Ne var ki dokuz ay önce ABD’de yıllık enflasyon oranı yüzde 5.3 iken duyurulan “parasal sıkılaştırmaya geçiş” süreci sonunda geldiğimiz noktada yüzde 8.5’lik enflasyonun karşısında yüzde 0.75’lik bir politika faizi duruyor. Oysa 1980’de ABD’de enflasyon yüzde14’e ulaştığı zaman Fed politika faizini yüzde19’a yükseltmişti.
Fed’in parasal sıkılaştırma konusunda isteksiz olduğu, ABD finans piyasalarında büyük bir çöküşe yol açma korkusuyla aşırı ihtiyatlı davrandığı açık. Bu korkaklığın farkında olan piyasa oyuncuları da Fed’in yakın zamanda sıkılaştırmadan vazgeçeceği, yeniden para basmaya başlayarak onlara 2003-2022 arasını yeniden yaşatacağı umudu içerisinde piyasalara yatırım yapmaya devam ediyorlar. Ne var ki enflasyon cini bir kere şişeden çıktı mı onu yeniden geldiği yere sokmak son derece zordur ve Amerikan ekonomisinin bir Türkiye veya Arjantin gibi kronik yüksek enflasyonla yaşamaya uyum sağlaması da mümkün değil. Dolayısıyla piyasalardaki para babalarının bu umudu da boş. Fed’in bugünkü ne şiş yansın ne kebap politikasının başarılı olamayacağı ortada ama artık eskiye dönüş de mümkün değil; kişi ve kurumların kararlarından bağımsız olarak dünya ekonomisine büyük dönüşüm geliyor.
