Onun yaşamında her şeyden önce müzik ve bestecilere saygı gelir. Yalnız Batı müziğine değil, Türk halk müziğine ve tasavvuf müziğine de derin bağları vardır. Mozart’ın 40. Senfoni’sinin girişini ıslıkla çalan gençlere, “Biraz saygı, besteciye saygı” diye seslenirken, ezanları bir türlü doğru makamda okuyamayan köşebaşındaki caminin müezzinine de çıkışabilir. Her ezanın ayrı makamı olduğunu ilk kez ondan öğrenmiştim.

Daha ilk buluşmamızdı. Yıl 1978. Serencebey’deki apartmanında bir radyo söyleşisi için hazırlanıyorduk. Öğlen ezanı okunmaya başladı. Hemen susup kulak kesildi: “Yine yanlış makamda okuyor, kaç defa ikaz ettim” dediğinde öyle bir hayretle bakmışım ki, hemen beni de aydınlattı: “Her ezanın ayrı makamı vardır, mesela sabah saba, öğlen rast, ikindi hicaz gibi...”

1926’da bestelediği Anadolu Türküleri Paris’in Pleyel Salonu’nda çalındığında büyük ses getirir. Fransız eğitimiyle yetişmiş bir bestecinin yerel müziğini onların biçeminde ama kendi dilinde sunması, o yılların “orient” meraklısı Parislilerini etkilemiştir. Çağdaş Türk müziğinde ilk senfonik şiir örneği veren de Cemal Reşit olmuştur. “Senfonik şiir”, bir şiirin, bir tablonun, bir izlenimin müzikte de tıpkı resim sanatındaki gibi işlenmesidir.

Rey’in Enstantaneler’i İstanbul’dan izlenimleri resimler. Fatih Senfonisi, Çağrılış, Türk Manzaraları, Türkiye adlı senfonik yapıtları hep resimsel müziklerdir. Başta Lüküs Hayat olmak üzere ağabeyi Ekrem Reşit ile hazırladıkları operetler İstanbul’un toplumsal yaşamında bir dönemin simgesi olmuştur. Cemal Reşit Bey için ilk kitabımı yazdığımda ne çok yapıtı kayıptı. (YKY-1997) Zaman içinde Yalçın Tura ve Aydın Karlıbel sayesinde teker teker yitikler ortaya çıkarıldı. Kitabın ikinci baskısında (Dünya Kitapları-2005) bunların çoğunu ekleyebildiğim için mutluyum.

Anısına arşiv kayıtları

Son günlerde Cemal Reşit için harika bir arşiv çalışması piyasaya çıktı. Harika diyorum çünkü: İki CD ve bir video kaydı, özenli basımı, elden geldiğince düzeltilmiş ses kayıtlarıyla tarihe kalacak bir albüm. Bugüne dek Cemal Reşit için hazırlanan en değerli seçki.

Arşiv kayıtların yorumcuları dünyaca ünlü sanatçılar: Pierre Fournier gibi bir çellist ilk kez Konsertant Parçalar’ı (Rey/İstanbul Şehir Orkestrası), Alirio Diaz gibi bir gitarcı ilk kez Gitar Konçertosu’nu (Strugala/CSO) çalıyor. Bunları TRT kayıtlarından araştırıp bulan Aydın Karlıbel’e ne kadar teşekkür etsek azdır. Kayıtlar yalnız Rey’in arşivi için değil, aynı zamanda bu yorumcuların kendi arşivleri için de büyük değer taşıyor. Bu büyük sanatçılar ve onlar gibi niceleri o zamanlar Cemal Reşit’in yakın dostları ve hayranları.

Diğer arşiv kayıtları arasında Cemal Reşit Rey’in kendi yönettiği Fransız Radyo Senfoni Orkestrası’ndan Sazların Sohbeti, Hikmet Şimşek yönetimindeki Belgrad Radyo Senfoni’den Çağrılış Senfonisi, Budapeşte Senfoni eşliğinde Suna Korat’ın sesinden Üç Anadolu Türküsü ve Rey / İDSO kayıtlarından Vokaliz Fantezi yer alıyor. En yeni kayıtlar ise Rahbari yönetimindeki İDSO eşliğinde Bahar Biricik’in solist olduğu Keman Konçertosu ve Karlıbel’in ilk kez gün ışığına çıkardığı İki Piyano Parçası var. Bunlar iki CD’ye yerleştirilmiş. Sonra bir DVD sürprizi geliyor: Halit Refiğ’in 75 Yaşında Orkestra Başında adlı belgeseli. İşte orada Cemal Bey’in bugün unutulmuş eski İstanbulcasını ve eskilerin nezaketini izliyorsunuz.

Seçkinin özenle hazırlanmış kitapçığında Karlıbel’in anılarla örülmüş ve derin kültür birikimini içeren yazısı keyifle okunuyor. Cemal Bey’in en yakın öğrencilerinin izlenimleri de ayrı bir değer taşıyor.

Bütün bu seçkinin hazırlanması, teker teker her bir sanatçıdan ya da vârisinden ve de uzak yakın bütün orkestralardan izinlerin alınması nasıl zor bir süreçtir, bilirim. Bu zorluğun üstesinden gelip kitapçığı da özenle hazırlayan Dilek İçinsel’e, elimizdeki albümü bizlere armağan eden Oya Narin’e ve Lila Müzik’e müzik dünyamız adına teşekkürler.