Aslan sosyal demokrat: Erdal İnönü - Halil SARIGÖZ
Olaylar Ve Görüşler
Son Köşe Yazıları

Aslan sosyal demokrat: Erdal İnönü - Halil SARIGÖZ

01.11.2023 04:00
Güncellenme:
Takip Et:

Siyasal yaşamımızın mihenk taşlarından birisidir kuşkusuz İnönü soyadı… Gerek İsmet Paşa gerekse Erdal Bey Cumhuriyet tarihimizin adeta bir özetiydiler… Erdal İnönü, 12 Eylül’e kadar politikanın içerisinde hiç yer almadı; politikadan pek hazzettiği de söylenemezdi. Evet, politik bir ailenin ferdiydi, politika yapması da doğal görünen bir kimseydi ancak o bir bilimadamı olarak hayatını fiziğe adamıştı. 

YENİ PARTİNİN KURULMASI

12 Eylül’ün getirdiği yasaklar sonucunda CHP kapatılmış, Ecevit siyasetten men edilmişti. Takvimler 1983’ü gösterip yeni bir siyasal zemin hazırlandığında, sosyal demokrat kulvarda ilk olarak Necdet Calp’in Halkçı Parti’si ortaya çıkmıştı. HP konusunda danışıklı iddiaları vardı ve rahatsızlıklar yaratıyordu. Eski CHP’liler de arayış içerisindeydiler ve İnönü akıllara gelen ilk isimlerdendi. İnönü, başlarda politikaya girmeyi reddetse de sonunda yoğun ısrarlara karşın kabul etti. Böylece Sosyal Demokrasi Partisi (SODEP) kuruldu. 

Cunta SODEP’i veto bombardımanına tutuyordu. Nitekim 1983 seçimlerine SODEP katılamadı ve HP solun temsilcisi olarak katıldı, ikinci parti oldu. 1984 yerel seçimlerine giderken iki parti de seçimlere katılmış, aradıklarını bulamamışlardı. Parlamentoda HP, belediyelerde SODEP daha etkin olmuştu. Bu sıkıntıyı çözmek kuşkusuz birleşmekten geçiyordu. Ecevit’ler bu birleşmeye katılmıyorlardı. Karşılıklı görüşmelerin ardından, İnönü’nün bulduğu bir formülle SODEP ve HP’den Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) ortaya çıkarak birleşme sağlandı. Bir süre sonra da İnönü genel başkanlığı, Aydın Güven Gürkan’dan devraldı. 

İnönü liderdi ve 1987 referandumuna hazırlanıyordu. Siyasi yasakların kaldırılmasını sağlayacak referandumda İnönü demokrat bir tutum takınarak siyasi hayatını riske atabilecek de olan bir tavır sergiledi. Yasakların kalkması Ecevit, Demirel gibi politikacıları yeniden sahaya çıkarıyordu. Ecevit’in çıkması İnönü’yü sarsabilirdi. Zira Ecevit CHP’nin son lideri ve efsanesiydi. Özal açısından da Demirel öyleydi. Özal hayır demeden, referandumdan hayır çıkması için çalışmış,  İnönü ise yasakların kaldırılması demokrasinin gereğidir diyerek evet çıkması için çalışmıştı. Referandumdan evet çıkmış ve eski liderler politikaya dönmüşlerdi… 

1989 yerel seçimlerinde SHP, “işte mühür, haydi süpür” sloganıyla kampanyasını başlattı. SHP en çok belediyeyi kazanarak yerelde iktidara gelmişti. Sıra genel seçimlere geliyordu, peki yereldeki başarının rüzgârı genel seçimleri ne kadar etkileyecekti? 1991 yılına giderken SHP bunalımların eşiğindeydi. 

1991’de genel seçimler yapıldı; DYP ipi göğüsleyen taraf oldu. Ardından koalisyon görüşmeleri başlamış ve DYP ile SHP koalisyonu konusunda anlaşmışlardı. Böylece 11 yıl sonra Demirel yeniden iktidara, İnönü ile geliyordu. 

Koalisyonun sürdüğü günlerde, soldaki ayrışma partililerin canını bezdirmekteydi. Sosyal demokratlar çözümü yasağın kaldırılıp CHP’nin yeniden açılmasında görüyorlardı. Koalisyon hükümetinin çıkardığı yasa ile yasak kaldırılmıştı. Ancak CHP’nin yeniden açılmasıyla umulan birleşme gerçekleşmiyor tam aksine soldaki ayrışma daha da büyüyerek aynı kulvarda üç partinin olmasını sağlıyordu. Ayrışmalar sürerken Uğur Mumcu’nun katledilmesi, Madımak olayları ve İSKİ krizi SHP’yi derinden etkiliyor, İnönü sorumsuzlukla suçlanıyordu. Ayrıca Cumhurbaşkanı Özal’ın beklenmeyen ölümü koalisyonda da işleri değiştiriyordu. Özal’ın ardından köşke Demirel çıkıyor, başbakanlığa da Tansu Çiller geliyordu. O sıralarda SHP’de de sürpriz yaşandı. İnönü kurultayda aday olmayacağını açıkladı, kurultay günü geldiğinde yerine Murat Karayalçın seçildi. İnönü, genel başkanlığı bıraktıktan sonra kısa bir dönem Dışişleri Bakanlığı yapmış olsa da siyasi yaşamına liderliği bıraktığı gün veda etti. 

GÜLEÇ VE SEVECEN

İnönü, siyasal yaşamımızın belki de en ilginç aktörlerinin başında yer alabilir. İstemeyerek girdiği politikada, üzerine yüklenen görevi severek yapmaya çalışmıştı. Günümüzde ise hâlâ anlatılan esprili anılarıyla hafızalarda… İnönü, iktidardayken kendi isteğiyle liderliği bırakarak tarihe geçmiş, siyasette yenilenmenin önemli olduğu göstermiş demokrat bir liderdir. Güleç ve sevecen ruh hali, kibirsiz centilmen kişiliğiyle bu dünyadan bir Erdal İnönü geçti. Saygıyla...

Halil SARIGÖZ

Tarihçi

Yazarın Son Yazıları

Terörist başının ayağına gitmek... - Hatice Topçu

Ulus devletler; tarih bilinci, ortak coğrafya ve dil birliğine dayanır.

Devamını Oku
08.12.2025
‘Kırkyama’ siyaset… - Prof. Dr. Utku Yapıcı

Türk siyasetinde son yıllardaki en ilginç gelişme siyasi kimlikler düzleminde yaşanıyor.

Devamını Oku
08.12.2025
Çocuklarımız artık kimsesiz mi? - Özgür Hüseyin Akış

Cumhuriyetin kuruluş yıllarında söylenmiş bir cümle hâlâ kulaklarımızda çınlar:

Devamını Oku
07.12.2025
Çözüm mü, çözülme mi? - Ülgen Zeki Ok

Emperyalist güçlerin Ortadoğu’daki kirli emellerinin önündeki en büyük engel olan Atatürk’ü Türk halkının yüreğinden söküp atmak, yani öldürebilmek için bir gri propaganda yöntemi uyguluyor.

Devamını Oku
06.12.2025
Tek Çin ilkesi - Wei Xiaodong

Türkiye’de Çin’in Tayvan bölgesi yaygın olarak bilinse de bu bölgeye ilişkin tarihi ve siyasi bilgiler genellikle sınırlı kalmaktadır.

Devamını Oku
05.12.2025
İktidarın eğitimdeki U dönüşleri - Nazım Mutlu

Siyasal yaşamının toplamı çeyrek yüzyılı bulan iktidar partisinin kısa tarihi, sayısız U dönüşleriyle doludur.

Devamını Oku
03.12.2025
Cumhuriyete sahip çıkma konuşması: Atatürk’ün ‘Bursa Nutku’ - Hamdi Yaver Aktan

Mustafa Kemal Paşa, 3 Şubat 1933 akşamı İzmir Kordon’daki köşkte akşam yemeği sırasında Bursa’daki olayı öğrenir.

Devamını Oku
03.12.2025
Demokraside seçilenler özgür olmalı - Hüseyin Mert

Demokrasi; çağdaş yaşamın, mutluluğun, ekonomik kalkınmanın ve her türlü gelişmenin önkoşulu, altyapısı ve temelidir.

Devamını Oku
03.12.2025
Tekke ve zaviyelerin kapatılması - Doç. Dr. Hüner Tuncer

Tekkeler ve zaviyeler, İslamdaki tarikatların dinsel tören, toplantı ve eğitim yerleridir.

Devamını Oku
02.12.2025
Suyun akışını sürdürmek - Dr. Anıl Yıldırım Poyraz

“Su ateşe galiptir ancak bir kaba girerse ateş onu kaynatıp yok eder.” - Mevlana

Devamını Oku
02.12.2025
21.yüzyılda Türkiye’de sosyal demokrasi - Halil Sarıgöz

Sosyal demokrat partilerin tarihsel serüvenine baktığımızda, parti programlarının yalnızca birer teknik metin değil; toplumun yönünü, siyasal aklın niteliğini ve iktidar imgelemini belirleyen kurucu belgeler olduğunu görürüz.

Devamını Oku
01.12.2025
Gıda güvenliği sistemimiz alarm veriyor - Adnan Serpen

Gıda yaşam için olmazsa olmazdır ancak kirlenirse hastalığa, hatta ölüme bile neden olabilmektedir.

Devamını Oku
01.12.2025
Buğra Gökce, Silivri'den Cumhuriyet'e yazdı

Otuz altıncı pazar...

Devamını Oku
29.11.2025
İhanetin adı barış olamaz… - Erol Ertuğrul

Güzel yurdumuzda 23 yıldır uygulanan politikalarla, üniter devlet yapımıza ve Cumhuriyetimizin kuruluş anlayışına uymayan görüşler seslerini yükseltmeye başladı.

Devamını Oku
29.11.2025
İddianame hukukla bağlı mı? - Doğan Erkan

İmamoğlu iddianamesi başından beri hukuk dili yerine tercih edilen siyasal retoriğiyle, delil boşluğuyla, rivayet anlatımlarıyla tartışılıyor.

Devamını Oku
28.11.2025
İmralı ziyareti ve TBMM - Hüseyin Özkahraman

Türkiye’de “Kürt meselesi”, etnik kimlik tartışmalarını aşan; devlet-toplum ilişkilerini, siyasal katılım biçimlerini, demokratikleşme dinamiklerini ve meşruiyet tartışmalarını doğrudan etkileyen çok katmanlı bir olgudur.

Devamını Oku
28.11.2025
Seçimin sakatlanması - Cihangir Dumanlı

Anayasamızın 2. maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti demokratik bir devlettir.

Devamını Oku
27.11.2025
Kurucu felsefeye dönüş - Mehmet Tomanbay

Son açıklanan TÜİK verileri enflasyon, işsizlik ve derinleşen yoksulluğun gittikçe büyüyen sorunlar olduğunu göstermektedir.

Devamını Oku
27.11.2025
Düzensiz dünya nereye gidiyor? - Nejat Eslen

Yeni bin yılın ilk yüzyılının ilk çeyreği yakında bitecek.

Devamını Oku
26.11.2025
İmralı vesilesiyle CHP dövmek - Esat Aydın

İmralı vesilesiyle CHP dövmek - Esat Aydın

Devamını Oku
26.11.2025
Eğitim sürecinde öğretme ve öğrenme - Cihat Karaali

Geçmişte eğitimciler yalnızca öğretmen değillerdi.

Devamını Oku
26.11.2025
Radbruch formülü ve Türkiye bağlamı - Başar Yaltı

Daha önce bu sütunlarda yayımlanan “Adaletsizliği Görmek” (Cumhuriyet, 07.11.2025) başlıklı yazımızda; adalete giden yolun adaletsizliği görmekten geçtiğini, bir hukuk düzeninde karar veren konumundaki tüm görevliler ile hukuk normlarını uygulayan tüm yetkililerin adaletsizliği görmek, önlemek ve adaleti yerine getirmekle görevli olduklarını, adaletsizliği görme yetisine sahip olmayanların yargıç ve savcı yapılmaması gerektiğini belirtmiştik.

Devamını Oku
25.11.2025
Türkiye Araf’ta - Gani Işık

Şimdilerde Türkiye’ye bir hal oldu; Cumhur İttifakı, İmralı ile hemhal oldu.

Devamını Oku
25.11.2025
Öğretmenim, canım benim! - Duran Güldemir

24 Kasım Öğretmenler Günü’nün anlamını ve önemini anlatmak için söylenecek çok söz var elbette ancak Ceyhun Atuf Kansu’nun “Dünyanın Bütün Çiçekleri” şiirinin bu dizeleri sanki bir başka söze gerek yoktur der gibi derin bir duygusallık içine sürüklemektedir bizi.

Devamını Oku
24.11.2025
Uçak kazasının düşündürdükleri... - Cumhur Utku

Geçen hafta Azerbaycan-Gürcistan sınırında düşen askeri uçağımızla ilgili bir tanımı düzeltelim

Devamını Oku
22.11.2025
‘Ot otlayanlar’dan bugüne - A. Celal Binzet

Günümüzün yakıcı sorunlarından birisi olan vergi, bozuk sistemin ana nedenlerinin başında geliyor.

Devamını Oku
21.11.2025
Bir döneğin anatomisi - Çiğdem Bayraktar Ör

Dün söylediğini bugün unutuyor; hayır, unutmuyor; “Dün söylediğini yutuyor”!

Devamını Oku
21.11.2025
Türkiye’de şap hastalığı neden hâlâ bitmiyor? - Gülay Ertürk

Türkiye’de hayvancılığın en büyük sorunlarından biri, aradan geçen yüzyıllara rağmen hâlâ kontrol altına alınamayan şap hastalığıdır.

Devamını Oku
21.11.2025
Dünya Çocuk Hakları Günü - Recep Nas

Çocuk Haklarına İlişkin Sözleşme, 20 Kasım 1989 günü Birleşmiş Milletler’ce kabul edilmiş, 2 Eylül 1990’da yürürlüğe girmiştir.

Devamını Oku
20.11.2025
CHP'nin iktidar kurultayı - Ziya Yergök

Türkiye’nin kurucu ve birinci partisi, iktidarın en güçlü adayı CHP, 28- 30 Kasım tarihlerinde 39. olağan kurultayını yapacak.

Devamını Oku
20.11.2025
Güvenlik kültürü üzerine - Gazi Zorer

Ülkemizin büyük kısmı aktif deprem kuşağında ve sıklıkla depremi yaşıyoruz ama esaslı bir deprem master planımız yok.

Devamını Oku
19.11.2025
Kemalizm karşıtlığının maskesi - Tunay Şendal

Türkiye, 10 Kasım’ın manevi ağırlığı altında, Mustafa Kemal Atatürk’ün mirasına yönelik tartışmaların bir kez daha alevlendiği bir kırılma anına tanık olmuştur.

Devamını Oku
19.11.2025
Gözden gönüle akan bir aydın - Mücteba Binici

Veteriner hekim Nihat Köse ile ilk karşılaşmamız, 1988 yılının ağustos ayında Samsun Sahra Sıhhıye Askeri Okulu’nda başladı.

Devamını Oku
19.11.2025
İhanet ve gerçekler - Doğu Silahçıoğlu

1914-1918 Birinci Paylaşım Savaşı’nda İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan işgaline uğrayan Anadolu; Mustafa Kemal önderliğinde başlatılan Milli Mücadele ve Kurtuluş Savaşı döneminde, ardında yayılmacı sömürgecilerin ve Saray’ın durduğu ihanet dolu bir sürece sahne oldu.

Devamını Oku
18.11.2025
Kavramların sosyal yaşamdaki etkisi - İsmail Doğan

İnsanlık bir arada yaşamaya başladığı andan itibaren sosyalleşme doğal bir gereksinim olarak ortaya çıkmıştır.

Devamını Oku
18.11.2025
Masumiyet karinesi - Suna Türkoğlu

Hukuk devletinin vazgeçilmez unsurlarından biri olan “masumiyet karinesi” veya “suçsuzluk karinesi”, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 38’inci maddesinin dördüncü fıkrasında, “Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz” hükmü ile pozitif hukukta da yer almaktadır.

Devamını Oku
17.11.2025
Çalışma yasalarında değişim gerekli mi? - Dr. Engin Ünsal

Yasalar da canlılar gibi zamanla yaşlanır ve işlevini yapamaz duruma gelir.

Devamını Oku
17.11.2025
KKTC 42 yaşında! - İhsan Tayhani

Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin kurulduğu 15 Kasım 1983’te dünyaya gelenler, şimdi 42 yaşındalar ve onlar, anne ve babalarından farklı olarak özgürlüklerinin güvencesi olan bir Cumhuriyetin kucağına doğdular.

Devamını Oku
15.11.2025
Erken yaşta okur yetiştirmek - Prof. Dr. Sedat Sever

Edebiyat yapıtları, Montaigne’in belirlemesiyle, “Bizim kendimizin dışına, ötemize gitmemize” kılavuz olan estetik birer uyarandır.

Devamını Oku
13.11.2025
Sosyalizm ve cumhuriyet - Kaan Eroğuz

Neoliberal küreselleşmenin 40 yılı aşkın sürede yarattığı tahribat...

Devamını Oku
13.11.2025