Nazizm üzerine yeni araştırmalara rastladıkça, AKP Türkiyesi’ndeki rejimle Alman faşizmi arasında yeni benzerlikler buluyorum. Johann Chapoutot’nun Libres d’obéir. Le management du nazisme à aujourd’hui (Boyun eğme özgürlüğü. Nazizmden günümüze idarecilik) başlıklı çarpıcı çalışmasını, Marco D’Eramo’un New Left Reveiw sitesinde yayımlanan tanıtım yazından öğrendim. Kitabı hemen edinip okumaya başladım. İlk izlenimlerimi, D’Eramo’nun yazısından ve kitabın ilk üç bölümünden özetleyerek aktarmaya çalışacağım.

Chapoutot’un çalışması öncelikle iki açıdan çok çarpıcı. Birincisi: Neo-liberalizmin devlet anlayışının, şirket yönetme tekniklerinin, ilk önce Nazi akademisyenlerinin, iktidarı/gücü, devleti ve bürokrasiyi daha fazla büyütmeden uygulamak amacıyla geliştirdikleri teorilerle, pratikler akrabalığını, onların teorilerini, hayatta kalanlarının, II. Dünya Savaşı’ndan sonra Almanya’da iş çevrelerine yönelik olarak geliştirdikleri eğitim kurumlarına ilişkin örnekler üzerinden gösteriyor. İkincisi, Nazi liderliğinin, hareketin, partinin, devlet ve hukuk karşısındaki düşmanca, küçümseyici, tavırlarının teorik-psikolojik temellerini sergiliyor. Ben esas olarak ikincisi üzerinde duracağım.

YASALAR VE HAKLAR-ÖZGÜRLÜKLER

Nazi teorisyenlerinin, liderliğinin var olan yasalara ve haklar-özgürlükler sistemine, meşruiyet atfetmemelerinin, hiç çekinmeden onları yok hükmünde sayarak davranmalarının arkasında kendi projelerinin özgünlüğü yatıyordu. Nazilere göre bu yasalar, haklar-özgürlükler (hatta ahlak) sistemi, yıkmak üzere geldikleri rejime aitti, kökenleri “aşağı ırkların” toplumlarında yatıyordu. Bu yasalar, haklar-özgürlükler sistemi Alman halkının kültürüne/değerlerine yabancıydı. Bu tarihsel-teorik gerekçe Nazileri bu yasalara, haklar-özgürlükler (hatta ahlak) sistemine bağlı kalma, saygı gösterme zorunluluğundan kurtarıyordu.

Naziler, bu yasaların ve hakların güvencesi olan devlete karşı büyük güvensizlik, hatta düşmanlık besliyorlardı. Devlet, projenin ilerlemesini engelleyen kodlanmış, fosilleşmiş bir yapıntıydı. Naziler her zaman imparatorluktan söz ediyorlardı “devlet”ten değil. Siyasi düzenin, onu tamamen kucaklayan, her noktasına ulaşan tek kaynağı devlet değil, “güçtü”.

Nazilerin, bu anlayışıyla, uygulamalarıyla, Siyasal İslamın AKP rejiminin, yasalar, haklar- özgürlükler ve hatta “seküler-laik ahlak anlayışı” karşındaki tutumu arasındaki benzerlikleri görmemek olanaksız. Rejim de Laik Cumhuriyetin devletini, yasalarını, geliştirdiği ahlakı kendine yabancı, tarihte açılmış “dejenere edici bir parantez” olarak görüyor: Bunları ihlal etmekten, yok saymaktan hiç çekinmiyor. Bu noktada rejimin yaklaşımının ve pratiğinin, liberal entelijansiyanın, Kemalizm ve ulus devlet düşmanlığıyla örtüşmeye başladığını kolaylıkla söyleyebiliriz.

DEVLET, HAREKET, LİDER

Nazilerin kurmayı amaçladığı rejimin, “Halk-Volks” olarak tanımlanan bir şeyden başka bir referans kaynağı yoktu. Benzer bir durumu, siyasal İslamın rejiminin “yol haritası” açısından “ummah” kavramına atfedilen önemde görebiliyoruz.

Nazi “hareketi” bu halkın iradesinin ifadesiydi, bu irade liderde cisimleşiyordu. Bu nedenle devlet, iktidarın en yüksek siyasi varlığı değil, liderin, iradesini yaşama geçirmek için kullanacağı bir aletti. Bu nedenle, Naziler devlete nüfuz etmeye başlarken hemen SS ve Gestapo gibi kendi paralel örgütlerini de kurmaya başlamışlardı.

Devlet, Naziler için siyasi anlamda bir yüce nesne değil, projenin ilerletilmesinde kullanılacak bir alet idi. Bu devlet “ele geçiriliyor”, kendisine dışarıdan dayatılan hedeflere, görevlere göre hareket etmek için kullanılıyor, yeniden şekilleniyordu. Nazilerin, siyasal İslamın ve liberalizmin (piyasa devleti) devlete bakışlarının bu noktada da örtüştüğünü görüyoruz.

Sonuç olarak denebilir ki Nazi ve siyasal İslam örneklerinde totalitarizm, toplumun, her şeye muktedir bir devlet tarafından tutsak alınması olarak değil, bir siyasi hareketin devleti kullanarak toplumun tüm hücrelerine sızma, ele geçirme, liderin iradesine tabi kılma süreci olarak karşımıza çıkıyor. Liberalizmde de piyasa ilişkileri ve metalaşma toplumun tüm hücrelerine sızıyor.