“Ben terörist değilim Hakan Bey. Bir işadamıyım.”
Cumhuriyet okuruydu.
Yabancılar, şirketine ortak olmayı planlıyordu. Ortaklık görüşmeleri başlamıştı bile. Fakat Google’a kendi adını girince, karşısına terör örgütüne üye olduğu savıyla, gözaltına alındığı bilgisi çıkıyordu. Başlığa tıklayınca Cumhuriyet’te yayımlanan fotoğrafsız bir ajans haberine ulaşılıyordu.
“Sizce bu haberi okuduktan sonra benimle ortaklık yaparlar mı” diye soruyordu.
Sesindeki öfke hemen hissediliyordu. Gözaltına alındığı doğruydu. Fakat mahkemeye bile çıkarılmadan serbest bırakılmıştı.
“Solcuydum. Ama yasadışı örgüt üyesi falan değildim. Terörle de hiç ilgim olmadı” diye anlatıyordu.
O konuşurken 12 Eylül dönemini anımsadım. İnsanları toplayıp bir masanın arkasına sıraya dizdikleri o dönemi. İnsanlar terörist diye yaftalanıyor, yaşamları karartılıyordu. Masanın üzerine serpiştirilen silahlar, mermiler, genellikle masanın arkasındakilere ait değildi. Hâkim karşısına çıktıktan sonra serbest bile bırakılsalar, adları ve Emniyet’te silahlarla birlikte çektirilen fotoğrafları gazetelerde yayımlanmış oluyordu.

***

Türkiye’nin en büyük gazete arşiv projesini yeni tamamlamıştık. İnsanlar Google’da arama yaptıklarında “Cumhuriyet Arşivi”ndeki gazete kupürlerine de ulaşabilsinler diye düşünmüştük. Google’ın Cumhuriyet haberlerini indekslemesine olanak sağlamıştık.
Böylesi bir sorunla karşılaşacağımızı aklımızdan bile geçirmemiştik.
Anlaşılıyordu ki geçmiş, özellikle de solcuysanız, kolay kolay peşinizi bırakmıyordu.
İşadamının bize aktardığı bilgilerin doğru olup olmadığını kontrol ettik. Konuyu hukukçularla görüştük. Ardından Cumhuriyet Arşivi’nde, ilgili haberi kendi indekslerimizden kaldırdık. Fakat haberin Google aramalarından çıkması birkaç hafta sürdü.
O zamanlar “unutulma hakkı” gündemde değildi. Google işi ağırdan alıyordu.

***

Teknolojide yaşanan hızlı gelişmeler, bilgiye ulaşma olanağımızı önemli ölçüde artırdı. Diğer yandan bireyin hak ve özgürlük alanını da derinden etkiledi.
Bugün dijitalleşme çağını yaşıyoruz. Kâğıt üzerinde var olan her şeyi dijitalleştirmeye çabalıyoruz. Kitaplar, gazeteler, dergiler, araştırmalar, tezler, devletin elindeki kayıtlar, haritalar… Sonra filmler, fotoğraflar, müzikler, ses kayıtları…
Dijitalleşmeyle birlikte geçmişe ilişkin bilgiler giderek daha rahat ulaşılabilir hale geliyor. Bu süreçte kimi sürprizlerle karşılaşabiliyoruz. Diğer yandan dijital dünyada iz bırakmayı da sürdürüyoruz.
Sosyal medya hem yararlı hem eğlenceli. Ama aynı zamanda özel hayatın gizliliğinin ihlali riskini de beraberinde getiriyor. Teknolojinin sunduğu olanaklarla hem özgürleşiyoruz, hem de özel hayatımız aleni hale geliyor.
Gençlik yıllarında çektirilen bir fotoğraf yıllar sonra sorun haline gelebiliyor. Bu sefer o fotoğrafı internetten kaldırmak için çaba harcıyoruz. Tüm bu gelişmeler karşısında bireyi nasıl koruyacağız? İnternet bir “dijital hafıza”ya dönüşürken kimileri bir “dijital silgi”ye gereksinim olduğu kanısında.
Belli ki “Unutulma hakkı” yavaş yavaş temel bir insan hakkı olarak karşımıza çıkmaya başlayacak.
Avrupa Adalet Divanı’nın geçen yıl mayıs ayında verdiği, “Kişiler belirli koşullar altında arama motorlarından kişisel bilgilerinin kaldırılmasını isteme hakkına sahiptir” kararı önemli bir adım oldu. Google’ın bu karar üzerine bazı İngiliz medya kuruluşlarının haberlerinin bağlantılarını kaldırması ise yasanın uygulanmasına ilişkin Avrupa çapında tartışmalara yol açtı.
Google’a yapılan başvurular hızla artıyor. Dokuz ayda 200 bini aştı. Uygulamadaki sıkıntılar hâlâ sürüyor.
Bilişim hukuku üzerine çalışanlar “unutulma hakkı”nın henüz yeterli netlikte anlaşılmadığını, ne tür içeriklerin hangi şartlarda kaldırılabileceğinin daha net açıklanması gerektiğini düşünüyor.
Diğer yandan adları çeşitli suçlara karışanlar da bu haktan yararlanmaya çabalıyorlar. “Unutulma hakkı ile kamuoyunun öğrenme hakkı nasıl dengelenecek”, “Unutulma hakkı ifade ve basın özgürlüğünü tehdit eder mi” gibi sorular hâlâ gündemde.
Belli ki bu konuları daha uzun bir süre tartışacağız.