İthal ikamesiyle, ithal edilmekte olan malları yurtiçinde üreterek ekonomik büyümeyi hızlandırmak, döviz tasarrufu sağlamak, dış ödemeler dengesi sorununu güvenli şekilde çözmek amaçlanır. İthal ikamesinin ihracat teşvikine kıyasla üstünlükleri şöyle ortaya konulabilir:
. Dış ödemeler dengesi sorunun çözümünde ithal ikamesi, ihracat teşvikine kıyasla daha güvenlidir, ihracat, ülkenin kontrolünde olmayıp dış pazarlardaki gelişmelere, dış ülkelerin tutumuna bağlıdır. Günümüzde dış ticarette paradigmanın serbest ticaret olmasına karşın, gelişmiş ülkeler kendi ihracatlarında serbest ticareti savunurken; ithalatta gümrük vergilerini yükselterek, kotalar koyarak, standartlara uyum gibi kısıtlayıcı şartlar uygulayarak doğrudan veya dolaylı biçimde korumacılık yapmaktadırlar.
.İhracat artışı, dış pazarlardaki fiyat ve gelir esnekliklerine bağlıdır. Dış pazarlarda şiddetli rekabet, fiyat indirimlerine zorlamakta, dış ticaret haddinin bozulmasına, gelir kaybına yol açmaktadır.
. Yabancı ülkelerde ekonomik durgunluk, ihracat gelirlerini azaltarak dış şok olarak ülkeye yansımaktadır.
. Stratejik mallarda dışa bağımlılık; ülkeyi, ambargo, yaptırım gibi dış tehditlere maruz bırakmaktadır. Yalnız ekonomik koşullar değil, siyasal ilişkiler de yurtdışından stratejik malların sağlanmasını sınırlamakta, ihracatı da engellemektedir.
. İhracat sektörünün geliştirilmesi; yurtiçi üretim ile tüketim arasında dengesizlik yaratmakta, bu dengesizliğin dış ticaret yoluyla giderilmesi gerekmektedir. İhracat gelirlerinin yetersizliği, yurtiçi gereksinimlerini karşılayamaması, dış ticaret açığına ve dış borçlanmaya yol açmaktadır.
. İhracat gelirlerinde oynaklık, dış ödemelerde denge sağlanmasını zorlaştırdığı gibi, ekonomik kalkınmaya yönelik projelerin finansmanında da aksamalara yol açmaktadır.
. Başlangıçta ithal ikamesi amaçlı endüstriler, belirli bir ekonomik büyüklüğe ulaştıktan sonra ihracat endüstrisine dönüşmektedir.
. Kurulan her endüstrinin, girdi alımları nedeniyle geriye, çıktılarıyla da ileriye doğru iş yaratma etkileri vardır. İthal ikamesi endüstrilerinde özellikle ileriye doğru etkiler ihracat endüstrilerine kıyasla daha güçlüdür.
İhracata dayalı büyüme, iç üretim ile iç talep uyumunun sağlanması açısından riskli olmasına karşın; ithal ikamesi, iç üretim, iç talep uyumunu sağlayarak siyasal nedenlerle yaptırım, ambargo uygulama gibi tehditlerin etkisini azaltmaktadır.
Yakın gelecekte ekonomik açıdan dünyanın üçüncü büyük ülkesi haline gelmesi beklenen Hindistan, ithal ikamesi endüstrilerine öncelik vererek başarıya ulaşmıştır. Ekonomimizin de en başarılı olduğu dönemler, Birinci Sanayi Planı (1933-8) ve IBKP (1963-7) ithal ikamesi uygulamasına dayanır.
ABD’de Pittsburgh Üniversitesi’nde 1961-2 döneminde kamu yönetimi ve uluslararası ilişkiler alanında (MPIA) derecesi alırken şanslı rastlantı olarak o dönem misafir öğretim üyesi olarak bulunan KİT’ler konusunda otorite Prof. A.H. Hanson’dan ders almak olanağını buldum. Prof. Hanson’un Public Enterprise and Economic Development kitabında başarılı KİT örneği olarak yer alan Sümerbank master programında tanıtılmış ve tartışılmıştır.
Wisconsin Üniversitesi’nde de 1962-3 ekonomi dalında master (MS) derecesi alırken Hindistan’ın dış ticaret, ödemeler dengesi sorunun analizi konulu tezimde, ithal ikamesi stratejisi irdelenmiştir.
KİT yatırımlarının finansmanı için 1964 yılında Devlet Yatırım Bankası kuruluşunda, Maliye Bakanlığı Hesap Uzmanlığı’ndan bankaya atanarak dönem dönem mali tahlil, iktisadi tahlil uzmanı olarak yedi yıla yakın süre KİT yatırım projelerini değerlendirme ve uygulamalarını izleme olanağı buldum. Kamudaki görevlerim, KİT’ler konusunun ya bilgi eksikliğinden ya da özelleştirmeye gerekçe bulmak kaygısıyla çarpıtıldığını, yanlış aktarmalar yapıldığını öğretmiştir.
Türkiye’nin ekonomik ve toplumsal sorunlarını çözmek için, ülkenin geçmiş deneyimlerinden de yararlanarak, planlı olarak KİT’ler aracılığıyla ithal ikamesi endüstrilerini geliştirerek kalkınma sürecinin yeniden başlatılması yerinde olur.
