Sovyetler Birliği’nin dağılmasının bir yararı olduysa, o da ülkemizde komünizm sözcüğünün rahatça söylenebilir olması, bu düşüncedeki insanların da kendilerini bu sıfatla tanıtabilmesidir. En eski siyasi partilerimizden Türkiye Komünist Partisi 1920’de kurulmuş, son yöneticilerinin 1987’de ülkeye dönmelerine dek de gizlilik içinde çalışmalarını sürdürmek zorunda kalmıştı. Altmış yılı aşkın sürede nice önemli aydınımız bu hareket içinde yer aldı. Nâzım Hikmet’ten Abidin Dino’ya, Enver Gökçe’ye dek çok sayıda değerimizin hayatları bu mücadele içinde savruldu.

Son yıllarda bu büyük serüvenin kimi yönlerini aydınlatan önemli anı kitapları yayımlandı. Hemen aklıma geliverenler Vartan İhmalyan’ın Bir Yaşamın Öyküsü (Cem Yayınevi), Hayk Açıkgöz’ün Anadolulu Bir Ermeni Komünistin Anıları (Belge Yayınları), Gün Benderli’nin Su Başında Durmuşuz (Belge Yayınları)...

Sosyalizm uygulamasının dünya çapında bozguna uğraması, insan kişiliğinin tutarlılığı, aydın sorumluluğu gibi kavramların da yeniden esaslı bir sınava çekilmesine yol açtı. Ne yazık ki, işleri yalnızca siyaset olanların çoğunluğu bu sınavda sapır sapır dökülüp düşünceleri oradan oraya savrulurken aydın kimliği taşıyanlar kişiliklerinin ve düşüncelerinin onurunu korumayı bildiler.

***

Tanımaktan onur duyduğum böylesi iki insanı her yeni görüşümde aydın tutumunun, insanlığa sevgi ve sorumlulukla bağlılığın birer örneğiyle karşılaşmaktan nasıl mutlu olduğumu anlatamam.

Geçen pazar günü ziyaret ettiğim Gün Benderli, sekseni aşkın yaşına karşın cıvıl cıvıl bir yaşam sevinciyle dolu. 1950’lerde Budapeşte Radyosu’nun Türkçe Yayınlar Servisi’nde çalışmak üzere bu ülkeye geldi ve otuz yılı aşkın süreyle program yapımcısı ve sunucu olarak çalıştı. Günlerini de kültür hayatına hizmetle geçiriyor. Macar edebiyatından Türkçeye çevirdiği kitapların dışında Macaristan’ın önde gelen iki Türkoloğu Georgi Hazai ve Edith Tasnadi ile birlikte hazırladıkları ilk kapsamlı Macarca-Türkçe Sözlük’ten sonra şimdi de Türkçe-Macarca Sözlük’ü tamamlamışlar, yayımlanmasını için çabalıyorlar.

İlginç bir de yeni anı kitabı tamamlamış: “Sofralar ve Anılar.” Bu kitabı da yayımlanmayı bekliyor.

Güncel dertler ise çok ortak: Macaristan’da üçte iki çoğunlukla iktidara gelen aşırı sağcı parti, gericiliği ve ırkçılığı hortlatmış. Sahip olduğu çoğunluğa dayanarak çok sayıda antidemokratik, ülkenin geleceğini ipotek altına alacak yasaları peş peşe çıkarıyormuş.

***

Hüseyin Erdem’i ise İstanbul Hukuk Fakültesi’ndeki öğrencilik yıllarımdan tanıyorum. 1977-80 arasını Leipzig’de TKP’nin Sesi Radyosu’nda çalışarak geçirdi. Yetişme yılları çok renkli bir insan. Dört yaşındayken Bingöl’den İstanbul’a göç eden bir ailenin çocuğu. Lise yıllarında öğretmeni olan Vedat Günyol’la ülkemizin önde gelen aydın çevrelerine giriyor. Ruhi Su’dan Aziz Nesin’e, Behice Boran’dan Masis Kürkçügil’e tanıyan herkesin büyük güvenle bağlandığı bir gönül insanı. Sosyalist düşüncede ama Atatürkçü Türkan Saylan’a hayran. Hukuk Fakültesinden sonra Köln Üniversitesi’nde Germanistik ve Slav Dilleri bölümlerini bitirdi. Aynı üniversitede Türkçe ve Kürtçe dersleri veriyor. Onun da çocukluğundan yetişme yıllarına hem kendi dünyasını hem de ülkemiz aydın çevrelerini anlattığı anıları yayımlanmayı bekliyor.

“İnsan tükenmez” dedikleri bu olmalı...