Geçen haftaki yazım hiç ummadığım bir ilgiyle karşılandı. Birçok okurum devlet-tiyatro ilişkisini örnekleyen başka anılar olup olmadığını sordu. Var elbet... Hepsini yayımlamaya kalksam yıl sonuna kadar başka konuda yazamam. En iyisi bugün de dört ustadan birer örnek verip bu konuyu kapatalım.

***

Mehmet Karaca:

Eskiden bir şehre gittiğimiz zaman oranın emniyet amirini ziyaret eder, oynayacağımız oyunların, topluluğumuzdaki sanatçıların adlarını verirdik. Liste dikkatle incelenir, sakıncalı bir ad olup olmadığı araştırılırdı.

Adana’da oynayacağız. Listemizi hazırladık, emniyet amirine gittik. Oyunlar ve yazarları: Bay/Bayan, Mahmut Yesari... Emir, Yusuf Sururi... Çardaş, Emmerich Kallman... Şen Dul, Franz Lehar...

Emniyet amiri listeye baktı. Sonra, “Sizin kanunlardan haberiniz yok mu?” dedi. “Yabancı çalıştırıyorsunuz.”

“Aman, efendim,” dedik, “aramızda hiç yabancı yok.”

“Olmaz olur mu? Baksanıza, kendiniz yazmışsınız. Hadi, Mahmut Yesari’yle Yusuf Sururi’ye bir diyeceğim yok. Türk oldukları belli. Ama bu Kallman’la Lehar ne oluyor? Üstelik itiraf bile etmişsiniz. Fransız Lehar diye.”

Ne kadar anlatmaya çalıştıysak olmadı. Emniyet amiri Çardaş ile Şen Dul’a izin vermedi. Biz de sadece Bay/Bayan’la Emir’i oynamakla yetindik.

***

Muzaffer Hepgüler:

İstanbul Tiyatrosu’yla İzmir turnesindeyiz. Fuar bahçesinde oynuyoruz. Bir gece “Vali oyunu seyredecek” dediler. Hoşumuza gitti tabii. İlk sırayı valiye, ailesine ve maiyetine ayırdık.

Oyun saati geldi çattı. Vali yok. Beş dakika, on dakika bekledik. Seyirci başladı alkışlamaya, tempo tutmaya. Neden sonra, yirmi dakika gecikmeyle vali ve yanındakiler teşrif ettiler. Perdeyi açtık.

Oyundan sonra vali kulise geldi. Geciktiği, bizi de, seyircileri de beklettiği için özür dilemeye bile gerek görmedi. Gülerek, “Hani siz tiyatrocular Atatürk’ü bile beklemeden perdenizi açmışsınız” dedi. “Beni niye beklediniz?”

Celal Bey dayanamadı, “Beyefendi,” diye gürledi, “O Atatürk’tü. Sanata da, sanatkâra da hürmeti vardı. Kendisinin beklenmemesini, perdenin tam zamanında açılmasını anlardı. Bunun için tiyatrocuları bir de tebrik ederdi. Şimdi onun gibi devlet adamları nerede? Kim bilir ne kompleksler içindedirler. Hürmet, tebrik bir yana, bir de başımıza çorap örerler.”

***

Aziz Basmacı:

Konya Ereğlisi’nde oynuyoruz. Ben baba rolündeyim. Bir ara cinnet getiriyorum. Tabancamı çekip karımla kızımı vurmaya kalkıyorum.

O sahne geldi. Ben tam tabancamı çekip kızıma doğrultmuştum ki, salondan “Hooop!” diye bir ses yükseldi. “Çabuk! Engel olun!”

Ne olduğumu anlamadan üç polisle bir bekçi üşüştü tepeme. İkisi ellerimi tutuyor, biri boğazımı sıkıyor, fedakâr bekçi de kızımın önüne geçmiş, ona siper oluyor.

Polislerden biri, “Tesirsiz hale getirdik, amirim” diye bağırdı.

Gayretle kendimi biraz toparladım. “Ne oluyor?” diye bağırdım. “Biz burada temsil veriyoruz.”

Sonradan emniyet müdürü olduğunu öğrendiğim zat, salondan, “Bırakalım da katil ol, öyle mi?” diye seslendi. Sonra ekledi: “Siz sanatkârlar belli olmazsınız... Kendini kaptırıp tabancayı ateşlersen ne olacak? Ben Ankara’ya nasıl hesap veririm? ‘Temsil bahanesiyle gözümün önünde adam vurdular” mı diyeceğim?”

Kaymakamın araya girmesiyle iş tatlıya bağlandı. Biz de oyuna devam ettik.

***

Ulvi Uraz:

Sansür dönemiydi. Oynanacak oyunların her sayfasında cumhuriyet başsavcılığının damgası bulunurdu. Karl Ebert’in Ankara Radyosu’nda “mikrofona koyacağı” bir oyunun, Shakespeare’in Othello’sunun sansür iznini almak için Basın-Yayın Genel Müdürlüğü’ne gittim.

Bir yetkili izin verilmediğini söyledi.

Nedenini sordum.

Oyun müstehcenmiş!

Karl Ebert, böyle bir şeyin olabileceğine inanamadı tabii.

Oyunun sansürden geçmesi de yetmezdi. Devlet Tiyatrosu’nda Oktay Rifat’ın Kadınlar Arasında’sını oynamak için gerekli izinleri almıştık. Ama oyun, dönemin Milli Eğitim Bakanı’nın hoşuna gitmemiş. Sansürden geçmiş oyunu sahneden kaldırttı.

Yine aynı Bakan, Amphitrion’un sahnelenmesine de izin vermedi. Moliere sol propaganda yapıyormuş meğer!