Kurtuluş Savaşımızda işgalci emperyalist güçlerle askeri mücadele yapılırken, aynı zamanda egemenliği Osmanlı hanedanından alıp ulusa vermek için işbirlikçi padişah hükümetiyle de siyasi mücadele yapılmıştır. Ulusal egemenlik yolunda açıkça atılan ilk ve en önemli adım 22 Haziran 1919’da yayımlanan Amasya Genelgesi’dir.

Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919’da Samsun’dan çıkıp 12 Haziran’da gittiği Amasya’da, Ali Fuat, Refet Bele, Rauf Orbay’la buluşmuş,15. Kolordu komutanı Kâzım Karabekir ve 2. Ordu Müfettişi Cemal Paşa’yla telgraf bağlantısı kurmuştur. Amasya Genelgesi’nin hazırlanmasında iki husus öne çıkmıştır: Birincisi, işgallerin genişlemesi karşısında protesto ve mitinglerin yeterli olmayacağının anlaşılmasıdır. İkincisi, Mustafa Kemal’in ulusal mücadeleyi kişisel olmaktan çıkarıp halka mal etmek istemesidir.

Amasya Genelgesi özgün metin

ULUSAL BAĞIMSIZLIK ADIMI

Mustafa Kemal, 18 Haziran 1919’da Trakya’daki 1. Kolordu Komutanı Cafer Tayyar’a gönderdiği telgrafta, padişah ve hükümetin işgaller karşısında aciz kaldığını, Trakya ve Anadolu’daki ulusal örgütlerin birleştirilmesine, ulusun sesini dünyaya duyurabilecek bir yer olan Sivas’ta birleşik ve güçlü bir kurul oluşturulmasına karar verdiğini bildirir. Bu düşüncelerle, Amasya’da Mustafa Kemal tarafından 21/22 Haziran gecesi yaveri Cevat Abbas’a yazdırılan son metin üzerinde, Ali Fuat ve Rauf Bey’in onayı alınır. Ertesi gün, telgrafla Kâzım Karabekir ve Cemal Paşa’nın onayı alınır. Refet Bey metni okuyunca, “Kongrenin icabında bir hükümet teşkil edeceği anlaşılıyor” diyerek tereddüt etse de Ali Fuat tarafından ikna edilince imza yerine kendisine özgü belli belirsiz bir işaret koyar. Amasya Genelgesi 22 Haziran 1919’da Anadolu’daki tüm mülki ve askeri makamlara gönderilir. Genelge özetle şöyledir: 

1. Vatanın bütünlüğü, ulusun bağımsızlığı tehlikededir.

2. İstanbul’daki hükümet sorumluluklarını yerine getirememektedir.

3. Ulusun bağımsızlığını yine ulusun azim ve kararı kurtaracaktır.

4. Ulusun sesini dünyaya duyurmak için her türlü etki ve denetimden uzak ulusal bir kurulun oluşturulması zorunludur.

5. Her livadan parti anlaşmazlıklarına bakılmaksızın muktedir ve ulusun güvenini kazanmış üç kişinin süratle yola çıkarılması gereklidir.

Bundan sonraki maddeler gizlidir, sadece komutanlara gönderilmiştir:

6. Askeri ve idari örgütler ortadan kaldırılmayacaktır.

7. Komuta hiçbir şekilde terk edilmeyecek ve başkasına bırakılmayacaktır.

8. Vatanın herhangi bir yerinde oluşacak işgal bütün orduyu ilgilendirecek, ülkenin savunulması hep birlikte ele alınacaktır.

9. Silah ve mühimmat kesinlikle elden çıkarılmayacaktır.

YOLUN SONU CUMHURİYET

Amasya Genelgesi tam bir ihtilal belgesi ve bağımsızlık bildirisidir. Genelgede önder kadro ilk kez padişah ve hükümetine açıkça meydan okumuş, egemenliğin padişahtan alınıp millete verilmesi yolunda önemli bir adım atmıştır. Genelgeyle Kurtuluş Savaşı’nda protesto, miting aşamasından siyasi mücadele aşamasına geçilmiştir. Komuta yetkisinin devredilmemesi, silahların teslim edilmemesi istenerek silahlı mücadelenin hazırlıkları yapılmıştır. Genelge İstanbul Hükümeti’nde şok etkisi yaratmıştır. 

Artık kılıçlar çekilmiş, köprüler atılmıştır. Bu yolun sonu Cumhuriyettir.

CİHANGİR DUMANLI

EMEKLİ TUĞGENERAL