Köy Enstitüleri Türk Aydınlanmasının insanlık kültürüne en değerli armağanıdır. Bu tansıksı eğitim-kültür uygulamasının iki önderi, öğrencilerle, yöneticilerle içtenlikli iletişimini son soluğuna kadar sürdüren İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç ile dostu, düşünür-Eğitim Bakanı Hasan Âli Yücel’dir. 

Enstitülerin temelleri Atatürk’ün, 1920’li ve 1930’lu yıllarda belirginleşen tasarı ve uygulamalarına dayanır. Amaç, Türk Devrimi’nin yeni insanını, yurttaşı yaratmaktır. Enstitülerin izlencesi özgürlükçüdür, eleştireldir, demokratiktir, eşitlikçidir, akılcıdır, bilimcidir, laiktir. Belki de dünyada ilk kez bu ilkeler doğrultusunda insanlar yetiştirilmiştir. Özünün korunabildiği altı yıl içinde, günümüzü de ışıtan, yüzün üzerinde yazar yetişmiştir.

Enstitülerde öğrenci, yılda, ders kitabı dışında en az 24 kitap okumak zorundaydı. Enstitüleri bitiren bir öğretmenin görev yapacağı köye kaç kitap götüreceğini, kitaplığı nasıl geliştireceğini öngörmek zor değil. Bu her köyde kitaplık demekti.

CANLANDIRILACAK KÖY

Enstitülerin Tonguç Babası da köy kökenlidir. Daha 21 yaşındayken Bulgaristan’daki Tataratmaca köyünden, önce İstanbul’a, ardından Kastamonu’ya bin bir güçlüğü aşarak ulaşır. Başarısının ardından Almanya’ya gönderilir. İzleyen dönemlerde de inceleme gezilerine çıkan Tonguç, birçok özgün eğitim yapıtı yazar. En önemlilerinden Canlandırılacak Köy yazın tadıyla yazılmış, her sayfası gerçekleri dillendiren, eğitim alanının Nutuk’u sayılan bir eşsiz yapıttır.

Bağımsızlık Savaşı kazanılana kadar ses çıkarmayan toprak ağaları, tefeciler, din bezirgânları... güç birliği kurarak devrime karşı eyleme geçtiler. On bin köyü adım adım gezen İsmail Hakkı Tonguç, hedefe konanların başındaydı. Eski çalışma arkadaşı Reşat Şemsettin Sirer’in bakan olmasıyla görevden alınmakla kalınmadı, hakaretlere uğradı. Ne ki sabırlıydı, erdem anıtıydı. Son yıllarında, çok sevdiği toprakla, doğayla ilgilendi. Enstitülü öğretmenlerle, yöneticilerle sıcacık dostluk dolu mektuplarını, sohbetlerini sürdürdü. 

TONGUÇ BABA

Geçen yıllar bedenine yansımakta gecikmedi. Tonguç Baba 23 Haziran 1960’ta, Ankara’da yaşamını yitirdi. Her şeye karşın huzurluydu. Sıradan yöntemlerle yüz yıldan fazla zaman isteyecek, bekleneni vereceği kuşkulu uygulamalar yerine, halkı gönülden sevdiğinden, Türkiye’nin gerçeklerinden kaynaklanan, bu gereksinimlere yanıt veren özgün yöntemiyle Köy Enstitülerini yarattı, kısa zamanda binlerce öğretmen, yüzün üzerinde yazar yetişmesini sağladı. İsviçre Pedagoji Ansiklopedisi’nde yer verilen tek eğitimcimizdir. Işıklar içinde uyu Tonguç Baba. Unutulmayacaksın!

GÜNAY GÜNER

İSMAİL HAKKI TONGUÇ BELGELİĞİ VAKFI ÜYESİ