Güney Kafkasya’da Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’la İran arasında ilişkiler farklı düzeydedir. İran, bu ülkelerden hiçbiriyle düşman olmasa da Azerbaycan’la ilişkilerinde bazen tahrik edici adımlar atmıştır. İran’ın, Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgali sonrası kurulan sözde “Dağlık Karabağ Hükümeti” ile ilişkileri de Azerbaycan’da tepkiyle karşılanmıştır. İran; Azerbaycan nüfusunun büyük bölümünün Şii olmasını kullanarak yumuşak güç politikası uygulamaya çalışmaktadır. Azerbaycan’ın İsrail’le iyi ilişkilere sahip olmasından rahatsız olan İran, Hazar Denizi’nin statüsü meselesinde de Azerbaycan’a sorun çıkarmak istemiştir. İran; başta Güney Azerbaycan, kendi topraklarında yaşayan Türk nüfusa karşı da zaman zaman baskı uygulamış, 25 milyonu Azerbaycan Türkü, toplamda 35 milyonu bulan Türk nüfusun hareketlenmesinden çekinmiştir. 

GERİLİM ARTIYOR

2020’de Ermenistan’ın saldırıları sonrası, Azerbaycan’ın topraklarını kurtarmak için başlattığı savaşta da İran’ın tutumu sıkça değişmiştir. Ağustos 2020’den savaşın sonuna kadar medyada, “Rusya’dan gelen silahların İran üzerinden Ermenistan’a aktarıldığı” yazılmıştır. İran bu haberleri yalanlamış, Güney Azerbaycan kaynakları doğrulamıştır. İran’daki Türkler, bu durumu protesto etmiştir. İranlı yetkililer, “Ermenistan’ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarından çekilmesi gerektiğini” vurgulasalar da bu sözler, gösteriş olarak algılanmaktadır. İran dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’in devlet işlerinden sorumlu danışmanı Ali Ekber Velayeti, “Ermenistan’ın işgal ettiği topraklardan çekilmesi gerektiğini” söylese de “Türkiye savaşı kışkırtıyor” demesi, Azerbaycan ve Türkiye’de protesto edilmiştir. Hizbullah’ın ilk genel sekreteri Şeyh Subhi’nin, bir videosunda, İran Dışişleri Bakanı’nın ona, “Ermenistan’la beraber olup Türkiye ile Türk devletlerinin bağını engellemek istiyoruz” dediğini söylemesi de tepki çekmiştir. 

İran; savaş sonrası bölgede kurulacak Altılı Platforma katılacağını belirtse de son dönemde Azerbaycan’la arasında sorunlar artmıştır. Azerbaycan, Türkiye ve Pakistan’ın eylül ayında düzenlediği “Üç Kardeş 2021” tatbikatı, Türkiye ve Azerbaycan birliklerinin Hazar’da sualtı taarruzu tatbikatı, İran’ı endişelendirmiştir. İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatibzade, “Tatbikatın Hazar statüsüne aykırı olduğunu” iddia etmiştir. İran’ın Karabağ bölgesine savaştan sonra da yasadışı şekilde tır’lar göndermesi tansiyonu artırmıştır. Bu nedenle Azerbaycan, İran’a nota vermiştir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 27 Eylül 2021’de Anadolu Ajansı’na verdiği demeçte, İran’ın bölgeye yasadışı tır’lar göndermesini eleştirmiş, atılan adımlarla bunu durdurduklarını belirtmiştir. Aliyev; İran’ın, işgalden kurtarılan Azerbaycan topraklarına sınırdaş olan bölgelerde yaptığı tatbikatlarla ilgili olarak da her devletin kendi sınırları içinde tatbikat yapmasının, egemenlik hakkı olduğunu vurgulamış, ancak tatbikatların işgal döneminde değil şimdi yapıldığına dikkat çekmiştir. 

İRAN ENDİŞELİ

İran; bu açıklamalar sonrası, Azerbaycan ve Ermenistan sınırındaki topraklarında 1 Ekim’de “Hayber Fatihleri” isimli tatbikata başlamıştır. Artan gerilim üzerine İran İçişleri Bakanı Ahmed Vahidi, “yanlış anlaşılmaların diplomatik yollarla çözüleceğini” söylemiştir. Ancak son dönemde İranlı yetkililer, bölgede hiçbir sınır değişikliğini kabul etmeyeceklerini belirterek açıktan olmasa da Zengezur koridoruyla ilgili mesajlarını sıklaştırmışlardır. Bu koridor açılınca, hem Türk dünyası karayoluyla birleşecek hem ticari araçların İran’a gitmesine gerek kalmayacaktır. Bu da İran’ı endişelendirmektedir. 

İran; Güney Kafkasya’da Azerbaycan’ın güçlenmesini dikkatle izlemektedir. İsrail - Azerbaycan ilişkileri sebebiyle, bazen “Azerbaycan’da siyonist işgal olduğunu” iddia etmektedir. Ankara - Bakû yakınlaşmasının, İran’daki Türk nüfusun hareketlenmesine sebep olabileceğini düşünmekte, kışkırtıcı adımlar atmaktadır. Bölgede kalıcı barış için İran’ın, Azerbaycan ve Türkiye’yle ilişkilerini normalleştirmesi gerekir.

VUSAL HASANZADEH

ARAŞTIRMACI