BİZİM KÖY kitabının ve yazarı Mahmut Makal’ın (1930-2018), 1950’den günümüze hep gündemde kalmasının önemli bir nedeni olmalı. Makal gibi bir yazar başka ülkede yaşasaydı çoktan anıtı dikilirdi. Biz ise hep görmezden geldik. Görünce de cezalandırmaktan çekinmedik.

UNESCO, Makal’ı 1967 yılında “Dünya Gençliğine Örnek İnsan” seçti. Bir insana verilecek, bir ülkeye gelecek en büyük ödül. Bizden, bir benzerini ben bilmiyorum. Hepimizin onur duyması gerekmez miydi?

1950 yılı başında, keskin gözlemleriyle, yalın anlatımıyla BİZİM KÖY kitabı çıkınca gerçekler ortaya saçıldı, büyük sarsıntı yarattı, yer yerinden oynadı. Bu durumdan kimi yöneticilerin rahatı kaçtı; Makal’ı tutukladılar. Rastlantıya bakınız, 1950 yılının mayısında Celal Bayar Cumhurbaşkanı olunca Makal hapisten çıkarılır, Bayar onu Çankaya Köşkü’nde iki saat süreyle ağırlar. O görüşmede Bayar en son şunu söyler:

“Bir işiniz olursa, doğrudan bana geliniz!”

Mahmut Makal, Bayar’ın yüzünü bir daha görmez. Bir daha görseydi, Makal olamayacağını bilirdi. Makal, direncin, dik durmanın, cesaretin adıdır. Hep öncü oldu, hep ilerici kaldı; bu niteliklerine toz kondurmadı.

Sanatçının büyüklüğü

Sanatçının büyüklüğü, sahneye çıkarken değil, sahneden inerken anlaşılır, derler. O, sahneye çıkarken de büyüktü, inerken de büyüktü. Doğan ayın doğuşundan bellidir. Bir köyde doğ, bir köyde öğretmen ol, gel dünya seni konuşsun. Her baba yiğidin harcı değil.

Makal’ı Makal yapan Köy Enstitüleri toprağıdır. Orada, genç yaşında olgunlaşma ortamı bulmuştur. Enstitülerdeki özgür okuma, özgür tartışma başta Makal olmak üzere sayısız yazarın, bilim insanının, sanat adamının ortaya çıkmasını sağladı.

Orada, toplum sorunları üstüne düşünme, yeri geldiğinde çekinmeden düşüncelerini açıklama, çağa uygun bir yaşam düzeyinin sağlanması, düşünsel ve ekonomik yeniliklerin köye girmesini sağlamak için çalışmak. Köy Enstitülerinin kapatılmasının nedeni de tüm bunları engellemek içindi.

Makal, eğitimciliğinin yanında onlarca kitap yazdı, sayısız ödüller aldı. Kitapları, Fransızca, İngilizce, Almanca, Rusça vb. dillere çevrildi.

Köy Enstitüsünden yetişen yazarların bir numarası tartışmasız Mahmut Makal’dır. Arkasından Fakir Baykurt, Mehmet Başaran, Talip Apaydın, Dursun Akçam, Ali Dündar, Osman Bolulu, Ümit Kaftancıoğlu benzeri onlarca usta yazar gelecektir.

Yalın anlatımı

Kars Cılavuz Köy Enstitüsü’nden öğretmen okuluna dönüşen okulu, 1963 yılında bitirdim. Enstitü havası az da olsa silinmemişti. Bİ- ZİM KÖY’Ü, 1959 yılının kışında okudum. Yalın anlatımı, tanıdık konuları pek sıcak gelmişti. Okulumuzda, Köy Enstitüsünün çoğu gelenekleri henüz yaşıyordu. Örneğin, seçimle gelen etkin öğrenci derneği vardı. Yemekhane öğrenci derneği temsilcisi gelmeden, okulun yiyecek deposu açılamazdı. Eğitsel kollar, özgür denecek denli özgürdü. Hepsinden önemlisi, cumartesi günleri yapılan yönetimle, eğitimle ilgili eleştiriler aynen sürüyordu. Öğrenci derneği yöneticileri, okul yönetimini, öğretmenleri özgürce eleştirirdi. İlgililer de çıkar yanıt verirdi. Tam bir demokrasi şöleni yaşanırdı.

Ankara’da, 1990 ortalarında Ankara Dostları adıyla bir edebiyat topluluğu oluştu. Topluluğun ilk akla geleni yine Mahmut Makal’dı. Mehmet Aydın, Ali Dündar, Osman Bolulu, Dr. Niyazi Altunya, Mehmet Ayhan gibi kişileri orada görebilirdik. Makal, soğuk sıcak demeden, verilen saatte eşi Naciye Makal’la kesin ilk gelendi. Orada, günün eğitim, sanat konularını dinler, en sonunda Makal düşüncelerini açıklardı. Konuşması, hiçbir zaman sıradan değil, özlü, ufuk açıcı, gerçekçi olurdu.

Makal’ın anıtı dikilmeli

Sanattan, okumadan, düşünmeden, konuşmadan hiç geri kalmadı. 22 Aralık 2017 günü hastaneye yatmıştı. Bundan on gün kadar önceki toplantımızda, benden bir tiyatro bileti istemişti. 2017 yılı Baykal Saran Tiyatro Ödülü alan Foko’nun Doğum Günü adlı oyunu duymuştu. Oyun ,o günlerde İstanbul’da oynadığı için bu isteğini yerine getiremedim. Duyma, görme sıkıntısı yaşayan, seksen sekiz yaşındaki Makal’ın önemli niteliği sanatla beslenmesiydi.

10 Ağustos 2018 günü aramızdan ayrılsa da:

Mahmut Makal bir simgedir. Mahmut Makal bir markadır.

Ümit Sarıarslan,ayrılış günü noktayı koydu: “Dün Namık Kemal neyse, bu gün de Makal odur!”

Gecikmeden, Mahmut Makal’ın anıtı dikilmelidir.

NUSRET ERTÜRK - Öğretmen - Yazar