Eylül 2005. Tünel’de Özen Yula’ya rastladım. “Murat Daltaban özel tiyatro açıyormuş. Gidip bakacağım” dedim. Özen “Ben de geleyim” dedi. (Özen ve Murat DTCF’den eski öğrencilerim). Yürüyerek Mısır Apartmanı’na geldik. İnile çıkıla yıpranmış merdivenleri tırmandık, kilitli bir kapıya vardık. DOT orasıymış. Daltabanların tiyatroda bağımsızlık serüveni o kapının ardında oluştu ve 20 yıla ulaştı. Sunulan 40’a yakın oyunda Murat sanat yönetmeni, Özlem yapım yönetmeni olarak Batı’da örnekleri olan, eşgüdümlü bir yönetim anlayışını benimsediler.
Daltabanlar, bir odadan oluşan tiyatrolarında çoğunlukla Britanya ve Amerikan kökenli yazarların “yenilikçi” oyunlarını sundular. “Suratına tiyatro” türünün alışılmışın dışında konuları işlediği bir “tabuları yıkma” dönemi yaşanmaktaydı. DOT daha sonra iki ana sahnede ve mobil sahnelerde de oyun sundu. Pandemi döneminde açık havada yer alan DOT Ormanda çalışmaları bunlardan sonuncusuydu.
DOT ULUSLARARASI İLİŞKİLER KURUYOR
DOT’un yurtdışı etkinlikleri Edingburgh Festivali odaklıdır. 2017’de Zinnie Harris’in Ionesco’dan uyarladığı “Gergedanlar” oyunu DOT’un yabancı topluluklarla ilk ortak yapımı oldu. Kış döneminde de süren oyun Murat’a “en iyi yönetmen” ödülünü getirmenin yanı sıra üç başka ödüle değer bulundu. Murat ayrıca yönetmen olarak Londra (2019) ve Edingburgh (2020) kentlerinde başka iki ortak yapıma imza attı.
Nilüfer Kent Tiyatrosu’nun (NKT) Daltabanlara ilk çağrısı pandemiden önce 2019’da yer aldı. Murat ve Özlem bu tiyatronun konuğu olarak bir NKT oyununun yönetmenliğini ve yapım yöneticiliğini yaptılar.
Pandemiden sonra NKT’nin yeni bir kararla “genel sanat yönetmenliği” uygulamasına geçtiği görüldü. İçinde sanatçıların da yer aldığı bir yürütme kurulu oluşturulmuş, Ali Düşenkalkar genel sanat yönetmeni olarak bir yıl NKT ile çalışmıştı. Daha sonra ise aynı görev için Murat Daltaban’ın düşünüldüğü görülüyor. Daltabanlar, daha önce birlikte çalışmış oldukları sanatçılardan gelen bu çağrı sonucunda, NKT ile güçbirliği yapma kararı vermişler ve Bursa’ya taşınarak 2021 Haziran’ında çalışmalarına başlamışlar. Bu gelişmeler CHP’li belediye başkanı Turgay Erdem döneminde gerçekleşmiş.
NKT’DE ‘YENİLİKÇİ’ ATILIM
NKT birkaç ay önce ilk Ankara turnesini yaptı. Orwell’den uyarlanan ünlü “1984”, 2023’te Tiyatro Eleştirmenleri Birliği ve Afife Tiyatro ödüllerinden pek çoğuna değer bulunmuş, Murat’a da en iyi yönetmen ödülünü getirmişti. Ankara’da orta yaşlı bir seyircinin, Daltabanlara şöyle dediğine tanığım: “Devlet Tiyatrosu’nun çoğu oyunlarını izledim. Hiçbiri beni sizin oyununuz kadar etkilemedi.”
“1984” başarısının rastlantısal olmadığını görmek için Daltabanların NKT’deki işlerine bir göz atmak yeterli. Önce bir yazlık sahne oluşturularak 15 kısa oyun sergilenmiş. 2022, 2023, 2024 tiyatro dönemlerinde biri yerli, ötekiler İskoç ve İngiliz yazarlarından örnekler sunan 11 yeni yapım sunulmuş. Oyun Yazma Programı, Gençlik Tiyatrosu, çocuk seyirciler için klasiklerden uyarlamalar bağlamındaki çalışmaların yanında Cumhuriyetin 100. yılı kutlanmış. NKT sunduğu enerjik tiyatro modeliyle hem kapalı gişe oynamış hem de genç kuşakla bütünleşmiş. Daltabanlar, yenilikçi tiyatronun bir ilçede boy verme olasılığıyla mutlanmışlar.
BELEDİYE BAŞKANI DEĞİŞİNCE
Son yerel seçimlerde başkanlık Şadi Özdemir’e geçince, Daltabanlara başka kadrolarla, daha “sade” işler yapılarak çalışılacağı söylenmiş. Temmuz başında yürürlüğe giren yeni yönetmelikte “genel sanat yönetmeni” olgusu yer almadığı için, Daltabanlar görev dışı kalmış ve istifa etmişler. NKT bundan böyle daha “evcil”, daha sıradan bir sanat anlayışına yazgılanmış görünüyor.
Yönetmelik değişikliğiyle sanatçıları görevsiz bırakma taktiği, Muhsin Ertuğrul üstünde de uygulanmıştı. Belediye tiyatrolarının siyasal dönüşüm aşamalarında karşılaştığı bir sorundur bu. Sanatın ülke çapında gerekliliğine ve bağımsızlığına inanılıyorsa, yönetmelik olgusu tüm belediyeleri tiyatronun özgürlükçü ilkelerinde buluşturacak, değişmez bir genel bakış açısına yerleştirilmelidir.
Daltabanlara gelince... Onlar çalışmalarını bundan böyle DOT ile sürdürecekler. Bursa’da, İstanbul’da, Edingburgh’da...
