Server Tanilli, 29 Kasım 2011 tarihinde aramızdan ayrıldı. Tanilli, ilgi alanı oldukça geniş olan ve eserleriyle ülkemizin Aydınlanma birikimine büyük katkı yapan bir aydındı. Kitapları hepimiz için bir kutupyıldızı oldu ve hâlâ olmaya devam ediyor.

Tanilli, insan haklarından ve demokrasiden yanaydı. 1923 Cumhuriyetinin kazanımlarına sahip çıktı; Aydınlanmayı, laikliği savundu.

Sosyalist düşünceyi benimsemişti, emekten yanaydı.

ÖLÜMSÜZ YAPITLAR

İnsanlığın daha eşit, daha adil bir dünyada yaşaması için mücadele etti. Dahası, bu mücadeleyi verirken baskılarla, yargılamalarla karşılaştı, silahlı bir saldırının hedefi oldu. Ancak o hiçbir zaman inandığı doğruları söylemekten vazgeçmedi; özgürlüğü, eşitliği, kardeşliği savunmaya devam etti.

Server Tanilli’nin yapıtları yalnızca dünü değil, bugünümüzü anlamak için de okunmalı. Örneğin, ülkemiz adım adım otoriterleşirken, bu otoriter düzene karşı demokrasi mücadelesi verenlerin onun, “Nasıl Bir Demokrasi İstiyoruz” adlı kitabını okuması gerekmez mi?

Ülkemizdeki eğitim sistemi, her geçen gün dinci gericiliğin egemenliğine girerken, milli eğitim bakanı işi gücü bırakıp laiklikle savaşırken Tanilli’nin, “Nasıl Bir Eğitim İstiyoruz” ve “Din ve Politika” adlı kitaplarına bakmak yararlı olmaz mı?

‘UYGARLIK TARİHİ’

Yoksulluk almış başını gidiyor. İnsanlar en temel gereksinimlerine dahi ulaşmakta zorluk çekiyorlar. Böyle bir ortamda, Tanilli’nin, Marksizm üzerine yeni düşünceleri dile getirdiği, “Değişimin Diyalektiği ve Devrim” adlı çalışması, başka bir dünya için mücadele edenlere rehber olmaz mı? Daha birçok eseri var Tanilli’nin ancak herhalde, “Uygarlık Tarihi” adlı çalışmasından bahsetmeden olmaz. Kitap 1973 yılında yazıldı. Kuşkusuz o günlerden bugünlere ciddi değişimler, dönüşümler gerçekleşti. En başta, Sovyetler Birliği çöktü, iki kutuplu dünya düzeni ortadan kalktı. Ama buna rağmen bu çalışma, hem dünya hem de Türkiye tarihi hakkında derli toplu bir bilgiye ulaşmak isteyenler için önemli bir kaynak olmaya devam ediyor. Ancak bu kitabın önemi bir başka yönden de kaynaklanıyor:

‘GENE AYNI ŞEYLERİ YAZARDIM’

Tanilli, gençlerin temel kültür açığını kapatmak için yazıyor bu kitabı. Ama başı beladan kurtulmuyor. Önce kitapta, “komünizm propagandası” yaptığı gerekçesiyle yargılanıyor. Ardından hain bir saldırının hedefi oluyor. Şu sözler onun mahkeme savunmasından: “Bugün yazmaya kalksam gene aynı şeyleri yazardım. Hiçbiri hakkında, en ufak bir pişmanlık duymuyorum. Kalemimden çıkmış her cümlenin her kelime ve hecenin altında, entelektüel şeref ve haysiyetim yatmaktadır. İnsanım; hayatta dönebileceğim şeyler olabilir. Ama entelektüel şeref ve haysiyetimden -ölüm pahasına da olsa- dönemem. Attilâ İlhan’ın mısraları geliyor aklıma:

O sözler ki kalbimizin üstünde dolu bir tabanca gibi ölüp ölesiye taşırız. O sözler ki, bir kez çıkmıştır ağzımızdan uğruna asılırız...”

Tanilli, entelektüel şerefinden ve haysiyetinden hiç ödün vermedi. Doğru bildiklerini her zaman korkmadan savundu. Onu vurdular, belden aşağısı felç oldu. Ama dik durmasını engelleyemediler.