“7 Haziran 1985 Cuma gününün akşam saatlerinde, ertesi hafta yayımlanacak makalesi ile ilgili notlarını eline alarak yan apartmanda oturan kızı Arı’nın evine gitti. Her zamankinden daha telaşlıydı sanki, kızına ‘Yarın hemen yaz!’ demişti. Oradan çıkıp üst katta oturan oğlu Demir’e de uğradı. Öleceğini bilirmiş gibi, çocukları ve torunlarına veda etmişti. Prof. Dr. Afet İnan, 8 Haziran 1985 sabahı ani bir kalp kriziyle bu dünyadan göç etti...”

Adeta Cumhuriyet kurulmadan önce, kurulacak Cumhuriyet için doğmuş bir kadın. “Kuruluş” döneminde alınan birbirinden önemli roller, Mustafa Kemal’in manevi çocuklarından, Türkiye’de kadın haklarına yönelik çalışmaları başlatan bilim kadını ve Cumhuriyetin ilk kadın tarihçisi Prof. Dr. Afet İnan...

Ancak bu çok değerli kadın toplumda hak ettiği kadar tanınmıyor. Ülke için “yeni tarih” yazma çalışmalarına paralel olarak Atatürk’süz ve Afet İnan’sız yeni bir kadın mücadelesi tarihi de yazılmak isteniyor. Türk kadınları, haklarını kazanmalarına vesile olan kadını tanımıyor, kadın haklarıyla ilgili günlerde onun adını değil farklı ülkelerdeki öncü kadınları anmayı yeğliyor. Afet İnan’ın yaşamını anlattığım kitaplarımı (Afet: Atatürk’ün Manevi Kızı Prof. Dr. Afet İnan’ın Yaşamöyküsü ve Benim Adım Afet) okuyan öğretmenlerin dahi “Böyle çalışmaları olduğunu bilmiyorduk!” dediğine şahit oldum.

O nedenle 36 yıl önce aramızdan ayrılan Afet İnan’ı anmak boynumuzun borcu...

HAYATINI DEĞİŞTİREN KARŞILAŞMA
Çocukluğu yolculuklar ve savaşın gölgesinde geçen Afet, yedi yaşında annesini kaybetmenin acısını hayatı boyunca üzerinde taşıyor. Babası İsmail Hakkı Bey hürriyet yanlısı. Afet, kızların eğitimine önem verilen bir evde büyüyor. Daha ilkokulda iken tarihe olan ilgisini keşfediyor. Elmalı’da oturdukları dönemde, öğretmen hanımları gördükçe içinde öğretmen olma hevesi beliriyor.

Yıllarca süren göçün son durağı İzmir’de hayatı değişiyor. Öğretmen atandığı okulu ziyaret eden Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal ile tanışıyor. Henüz 17 yaşında bir genç kız olan Afet, Paşa’nın masasına oturtulduğunda heyecandan yüzüne bakamıyor. Gazi, onun da Selanikli olduğunu öğrenince sorular soruyor ama Afet yanıtları bilmiyor. Gazi, ailesiyle tanışmak istiyor. Aile ile konuşmaları sonucunda, Afet’in akrabalarının Gazi’nin gençliğinde hayatını kurtardıkları anlaşılıyor. Gazi, Afet’in öğrenimini sürdürme hevesinden memnun olduğunu ve başlangıç olarak onu dil öğrenmesi için İsviçre’ye göndermek istediğini söylüyor.



DEVRİMCİ TAVRIN KAZANIMI
Lozan’daki iki yıldan sonra Notre Dame de Sion Fransız Lisesi’nde okumaya devam eden Afet’in kariyerinin yönünü çizecek olay bu okulda yaşanıyor. Ders kitaplarında Türklerle ilgili aşağılayıcı ifadelere çok kızıyor, soluğu Gazi’nin yanında alıyor. Gazi “Böyle olamaz, bunun üzerinde çalışalım” dediğinde Afet’e tarihçi olma kapısı aralanıyor. 1929’da Ankara’da lise öğretmenliğine başlıyor.

Bir gün uygulamalı dersteki belediye seçimi uygulamasında bir kız öğrencinin seçilmesi sonucu, bir erkek öğrencinin “Kadınların seçme ve seçilme hakkı yok!” itirazına üzülen Afet, Gazi’ye, “Türk kadını olarak oy kullanma hakkına sahip olamayışımıza çok üzülüyorum. Hiç olmazsa erkek öğrencim kadar bir hak sahibi olana kadar o sınıfta ders vermeyeceğim” diyor.

Gazi de ona dünyada bu işlerin nasıl olduğunu araştırmasını söylüyor. Afet, bir yıl kadar süren araştırmaların ardından Gazi’nin isteğiyle halkla bu bilgileri paylaşıyor; 3 Nisan 1930’da verdiği konferans ile hem halk çağdaş Türk kadını Afet Hanım ile tanışıyor hem de aynı gün kadınlar belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına sahip oluyor.

ATATÜRK'ÜN "İLİM ARKADAŞI"
Dünyada faşizm tırmanırken Atatürk Türkiye’de kültür çalışmalarına ağırlık veriyor. Batı’nın Türkler hakkındaki aşağılayıcı düşüncelerini değiştirmek, yeni kurduğu devlette ulus bilincini halka aşılamak ve Türklerin tarihinin bilinmesi için her alanda çalışmalar başlatıyor. Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti kuruluyor, Afet bu cemiyetin ilk kadın üyesi, sonra da asbaşkanı oluyor. Üniversite okumak için Cenevre’ye gidiyor. Afet, yıllar içinde manevi kızından Atatürk’ün çağdaş bir ulus yaratma mücadelesindeki “ilim arkadaşına” dönüşüyor.

Onun ölümünden sonra da son nefesine kadar Cumhuriyeti ve Atatürk’ün anısını yaşatmak için çalışıyor. 77 yıllık hayatında kitaplar ve makaleler dahil 90’a yakın esere imza atıyor. Yurtdışında Türk kadınını başarıyla temsil ediyor. Onun bıraktığı yerden meşaleyi aldık ve Cumhuriyet’in aydınlığını Anadolu’ya taşımak için çalışıyoruz.

Ruhun şad olsun Afet İnan; minnettarım, minnettarız...

ÖZLEM ÖZDEMİR
GAZETECİ, YAZAR