AIDS hastalığının öneminin anlatılabilmesi ve korunma yollarının öğretilmesi için 1 Aralık gününü de Dünya Sağlık Örgütü “Dünya AIDS Günü” olarak ilan etmiştir. Birleşmiş Milletler AIDS Birimi’nin, Temmuz 2023 tarihinde açıklanan 2022 verilerine göre dünyada toplam 39 milyon kişi HIV ile enfekte yaşamaktadır. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü verilerine göre ilk vakanın tespit edildiği 1985’ten 8 Kasım 2023 tarihine kadar doğrulama testi pozitif tespit edilerek bildirimi yapılan 39 bin 437 HIV-pozitif kişi ve 2 bin 295 AIDS vakası mevcuttur. 

TEDAVİYE ULAŞILAMIYOR

HIV/AIDS hastalığı, 2023’te Türkiye’de en sık korunmasız yapılan cinsel temas ile (yüzde 42), ikinci sıklıkta ise damar içi madde kullananların ortak paylaştığı enjektör ile (yüzde 0.87) bulaşmaktadır. Enfekte olanların yüzde 56.9’unun geçiş yolunun bilinmemesi, önleyici önlemlerin alınması, stratejilerin belirlenmesini zorlaştırmakta, epideminin durdurulmasını engellemektedir. 

Dünya genelinde:

• 39 milyon kişi HIV ile yaşamakta. 
• Bu yıl 1.3 milyon kişi HIV enfeksiyonu kaptı. Bunların yüzde 46’sı kadındır.
• Bugüne kadar toplam 85.6 milyon kişi HIV ile enfekte oldu ve 40.4 milyon kişi AIDS yüzünden öldü.
• HIV ile yaşayan insanların yüzde 53’ü kadın ve kız çocuklarıdır.
• Afrika’da 15-24 yaş arası gençler arasındaki yeni enfeksiyonların yüzde 77’sinden fazlasını adolesan (ergen) kızlar ve genç kadınlar oluşturuyor.
• Her hafta 4 bin adolesan (ergen) kız çocukları ve genç kadınlar HIV ile enfekte olmakta.
• AIDS nedeniyle her bir dakikada bir yaşam kaybedilmektedir.

Toplumsal cinsiyet eşitsizliği nedeniyle sağlık hizmetlerine damgalanmaktan ve ayrımcılığa maruz kalmaktan çekinerek ulaşamayan, gerekli teşhis/tedaviye başvuramayan; gençler, kadınlar, LGBTİ+lar, seks işçileri ve damar içi madde kullanan kişiler HIV’e yakalanma konusunda öncelikli risk gruplarıdır. 

UNAIDS, 2030’a kadar HIV yayılımını sona erdirmek için aşağıdaki hedefleri yayımlamıştır: 

• HIV’le yaşayanların yüzde 95’inin (Türkiye için yüzde 95) HIV testi olup statülerini öğrenmeleri. 
• HIV pozitif kişilerin yüzde 95’inin (Türkiye için yüzde 90) Antiretroviral tedaviye erişmesi. 
• Tedaviye başlayanların yüzde 95’inin (Türkiye için yüzde 86) viral yüklerinin baskılanması.

KADINLAR RİSK ALTINDA

Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinden en fazla etkilenen kadın ve kız çocukları dünya genelinde HIV’den etkilenmektedir. Okula devam edemeyen kadınların/kızların HIV riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir. Ayrıca, eş şiddetine maruz kalan kadınlar, çocuk yaşta erken ve zorla evlendirilen kız çocukları risk altındadır. 

BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Dünya AIDS Günü 2023 mesajında, AIDS’e bağlı ölümler yüzde 70 oranında düşmesine rağmen AIDS’in hâlâ her dakika can aldığını belirtiyor. “Hiç kimsenin geride bırakılmaması” evrensel insan haklarının gereğidir. COVID-19 pandemisi ve 6 Şubat 2023 depremleri de HIV pozitif bireyleri de daha çok etkilemiş; ilaçlara ulaşmada ve HIV testi yaptırmada zorlanılmıştır.

 İnsanları ihtiyaç duydukları tedaviye, hizmetlere ve desteğe bağlamaktan, tüm insanların sağlık haklarını gerçekleştirebilmeleri için harekete geçmeye çalışan taban aktivizmine kadar  AIDS’i sona erdirmenin yolu topluluklardan geçmektedir. 

‘TOPLULUKLARIN LİDERLİK ETMESİNE İZİN VERİN’

Dünya genelinde AIDS’le mücadelede toplulukların öncülük etmesine izin vermek, AIDS’i bitirmeye yönelik duyarlı bütçeleme faaliyetlerinin yapılması ve mücadele mekanizmalarının yaygınlaştırılması zorunludur.

Hukuki düzenlemelerinin yetersiz olması, toplumsal normlar, AIDS ile mücadelede yetersiz finansman, damgalama ve ayrımcılık; sağlıklı bir toplum hedefimizi gerçekleştirmek için güçlükler yaratmaktadır. Toplumsal bir mücadele yürütülerek sağlık hizmetlerine erişimin artması, cinsel sağlık eğitimlerinin düzenlenmesi ve toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin meydana getirdiği ayrımcılıkların son bulması AIDS ile mücadelenin olmazsa olmazlarıdır.

Herkesin temel insan haklarından olan sağlık hakkına tam ve gereği gibi sahip olmasının önemine inanıyoruz. AIDS ile mücadele etmek zorunda olmadığımız günler için, sağlık hakkına erişimi sağlayalım. Sağlık hakkına ulaşmak için çok sektörlü çalışmanın gerekliliğini unutmayalım ve bu yılın 1 Aralık Dünya AIDS Günü teması “Toplulukların Liderlik Etmesine İzin Verin”in en kısa sürede hayata geçirilmesi için birlikte çalışalım.

DR. AYŞEGÜL ESİN

HALK SAĞLIĞI UZMANI

ULUSLARARASI ÇOCUK MERKEZİ