Türkiye, fazla mesaide rekor kırıyor. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne (OECD) üye ülkeler arasında fazla mesaide birinci sırada bulunan Türkiye’de emekçiler haftada ortalama 47.8 saat çalışıyor.

4857 sayılı İş Yasası’na göre haftada 45 saat çalışması gereken işçiler, bu rakamın üzerine çıkarak 3 saate yakın fazla mesai yapıyor. Haftalık yasal çalışma sürelerinin üzerinde ter akıtan emekçilerin çoğunluğu ne yazık ki bu fazla çalışmanın karşılığını alamıyor, fazla mesaileri bir nevi angarya sayılıyor.
Oysa anayasada angarya yasak. Yani işçiye baskı ile ücretini ödemeden fazla mesai yaptıranlar, çalıştıranlar yasa önünde suçlu duruma düşüyor. Ne var ki anayasada yasak olan angarya birçok işyerinde vahşi şekilde uygulanıyor.

Yasal süreler
OECD verilerine göre, Türkiye’de emekçilerin yüzde 43.3’ü haftada 50 saatin bile üzerinde çalışarak, fazla mesaide rekor kırıyor. Her iki çalışandan biri haftalık yasal sürenin çok üstünde çalışıyor. Türkiye’de bir işçi haftada ortalama 47.8 saat çalışırken, Hollanda’da 30, Danimarka’da 33.6, Norveç’te 34.2, İsviçre’de 35, Almanya’da 35.3, İngiltere’de 36.5, İtalya’da 36.9, Fransa’da 37.5 saat çalışıyor.
Türkiye’nin yanı sıra Güney Afrika, Kore, Meksika, Şili, Yunanistan, Polonya, İsrail gibi ülkeler de uzun çalışma saatlerinde ilk sıralarda yer alıyor. Çok uzun sürelerle çalışanların toplam çalışanlara oranı, iş dışındaki zamandan kişisel bakım ve boş vakte kadar kalan süre ölçütleri gözetilerek OECD ülkelerinin çalışma hayat dengesinin değerlendirildiği indekste Türkiye son sırada yer alıyor.

İş yasası
Türkiye’de fazla mesaiye ilişkin düzenlemeler iş yasası ile belirleniyor. Ne kadar süre fazla mesai yapılacağı, kimlerin fazla mesaiye kalacağı, ne kadar ücret ödeneceği yasaya göre belirleniyor. Ülkenin yararı ya da işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerden ötürü işveren, işçiye fazla çalışma yaptırabiliyor.
Haftada 45 saatlik çalışma süresini dolduran işçinin çalıştırılması halinde bu süreyi aşan dilimi için fazla mesai ücreti ödenmesi gerekiyor.
Fazla çalışmada günlük 11, yıllık 270 saat sınırı bulunuyor. Yani bir işçiye günde 11, yılda 270 saatten fazla mesai yaptırmak yasal olarak olası değil. Yarım saatin altındaki fazla mesailer yarım saat, yarım saati aşan mesailer ise bir saat olarak değerlendirilmesi gerekiyor. Fazla mesaiden muaf tutulan işçilerin, yasanın öngördüğü sürenin dışında çalıştırılması da yasak.

Mesaiye zorlamak
Sağlık kuralları yönünden günde en çok 7.5 saat veya daha az çalışması gereken, maden kablo döşenmesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı, su altı gibi işlerde çalışanlara, sağlık raporu bulunanlara, 18 yaşından küçük olanlara, kısmi süreli iş sözleşmesiyi çalışanlara, gebe doğum yapmış ve çocuk emziren işçilere fazla mesai yaptırılmıyor. Bu kişileri fazla mesaiye zorlamak yasal olarak suç. Fazla mesaide işçinin onayının alınması zorunlu. İşçi, baskı ile fazla mesai yaptırılması durumunda istifa ederek hak etmişse açacağı dava ile kıdem tazminatı alabiliyor.
İşçi baskı ile fazla mesai yaptırıldığını mahkemede kanıtlamak zorunda. Aksi durumda kıdem tazminatı alamaz.
Anayasada da yasaklanan angarya, baskı ile fazladan çalıştırma işçiyi huzursuz ettiği gibi, işyerinde iş barışını da bozar.  

Şükrü Karaman Gazeteci